Introduction
Situated between the beautiful landscapes of Baglung Municipality, Ward No. 8, Sigana of Baglung Municipality is famous for Orange farming. Sigana Kot and Ranebhume temple situated nearby Balami Kot and Bodechaur, carries historic, religious and cultural importance. These places are about 14 kilometers away from Baglung Bazaar and can be reached via Baglung-Bareng motor road, and further journey to Bodechaur from Sigana. It is estimated that these forts and temples have been in existence for about 500 years from today.
Historical Background
From the legends, articles written in various books and newspapers, it can be said that Sigana Kot holds a very old history. It is found that Sigana’s Kot was established about 800 years ago from today, and it became the capital, ruled by various kings from different dynasties, expanding their kingdom to Sadhkhola in the east, Kadeshkhola in the west, Kathekhol in the north, and Ragdikhola in the south, which were independent territories within the state back then. The ancient Bhune kingdom divided into Sigana, Tityang, and Raydanda under the present Baglung Municipality. Likewise, Chanaute, Resh, Lekhani of the Kathekhol Village Council along with Jaimini Municipality were also the part of ancient Bhume Kingdom. The first king of the Bhune kingdom, belonging to the Gurung dynasty ruled for about 50 years from 1270 to 1320. The Balami Magar dynasty ruled for about 130 years from 1320 to 1420he last king of the Uchai Thakuri dynasty ruled from 1420 to 1550. During the time of the last Uchai Thakuri king Dadhi Siha Thakuri, the kingdom was expanded to Myagdi near Rakhu Bhagwati where Dhorlatanak’s king Dilip Bam (Dimba) invaded and killed the king of that time, expanding the kingdom. After killing the king, the queen who was seven month pregnant, committed suicide by slitting her throat with a sword. It is said that the child who was in her womb was buried separately at a place where the present day Bhume temple is located.
Naming of Sigana
The king who ruled the historical kingdom Bhune of Sigana was very passionate about hunting. One day, when he went for hunting, his seven year old son followed him with a bow and arrow. The seven year old prince of the then Sigana Kingdom, encountered a fearsome lion. He then shot the lion dead with his bow and arrow. Marking the bravery of young prince, the place was named “Singha- haarna,” meaning victory over lion. Over time, the name evolved to Sigana. It is believed that when there was drought temples such as Navadurga, Khadga Devata, Rani Bhume, Brahma Jhankri, and Nag gods were established and it is believed that worshipping these bring good fortune to everyone. It is said that in the place where the queen’s body was placed is called Rani Mandir, and the place where the child taken out of her womb was was buried separately at a place where the present day Bhume temple is located.
Establishment of the Temple
There is no written record of who and when the establishment of the Sigana fort and Rani Bhume temple was done. According to the legend, it is heard that these monasteries and temples have been in existence for at least 500 years. Although there are no temples in the form of today’s temple structures, locals built forts and platforms and conducted worship rituals. Even today, there is a common practice for all households living in the area to collect funds for performing worship rituals in the temple. Currently, from some parts of Baglung Municipality Ward No. 8 and Baglung Municipality Ward No. 9, a fixed amount is collected annually to perform annual worship.
Architecture:
The historic Sigana Kot Temple is a three-storied Pagoda styled temple. Inside the temple, there are idols of Navadurga, various deities and ceremonial weapons along with a prayer room. The windows and doors of the temple are intricately designed in artistic styles. The temple, constructed with stone pillars and artistic bricks, is extremely attractive. Another temple is situated on the rear side of the temple premises with an open courtyard in its vicinity.
Similarly, both the Rani and Bhume temples are the Pagoda styled temples. Inside the Rani temple, there is an idol of the queen and nearby the temple is her memorial site. The Rani temple, adorned with images of bells and Gajurs also has a nearby resting place. Inside the Bhume temple, there are sculptures of the Bhume and various stone carvings depicting different kings’ of different dynasties around the temple.
Every year, from the Ghatsthapana day of the Dashain festival to the Vijayadashami, regular worship is conducted at the historic Kot Temple. A Brahmin and a Kshatriya priest perform daily rituals. Similarly, while a grand fair used to take place on the night of Ashtami and on the day of Navami, now only a fair is held on the day of Navami. On that day, people from within the country and abroad gather to worship, offer sacrifices, and enjoy the fair. Additionally, worship is conducted on the full moon day of Kartik and the Ashtami of Chaitra Dashain, as well as on the full moon day of Jestha. In the Rani temple, worship is performed on the Navami of Dashain, Chaitra Dashain, Chandi Purnima, and the day of Jeth Purnima, while in the Bhume temple, worship is conducted on the full moon day of Kartik and Chandi Purnima. On the day of Panchavali in the Kot temple, the general public worships according to the appropriate date and time at the Rani Bhume temple. On the day of Chandi Purnima, the tradition of offering Samikshya (water) is followed, while on Jeth Purnima, Bali Puja is performed.
Importance:
From ancient times, worship has been performed in the historical Kot and Rani Bhume temples. It is believed that if one makes a wish at these temples, it gets fulfilled. Worshipping here is believed to eliminate hunger, illness and unrest, fulfill desires, attain victory in battles, favorable weather conditions and prevent epidemics from spreading. When people go abroad, they pray to these temples for attaining success in life and fulfilling their desires. The faith that one’s desires will be fulfilled and prayers will be heard exists when people worship at these temples.
The historical significance along with its religious and cultural importance of the Kot and Rani Bhume temples in Sigana is immense. Additionally, Himalayan ranges, valleys, lakes and Buddhist stupas of Baglung district can be directly observed from there. Due to the presence of many such places to visit from there, the significance of the Kot and Rani Bhume temples is enhanced.
Future Plans:
The construction and development of the Kot and Rani Bhume temples in Ward No. 8 of Baglung Municipality, Sigana, play an important role, along with the locals of Tityang and Resh, in addition to Sigana. Local residents, the Baglung Municipality and individuals residing both nationally and internationally have contributed to the construction and development of the Rani Bhume temple and Sigana Kot. Currently, temple construction works have been completed, while other structural developments are ongoing. Plans are in place to promote and publicize these temples, provide internal tourists with better visibility, develop Balamkot as a picnic spot, further organize temple worship and construct entry gates, pathways, steps and resting places within the temple premises under future plans.
सिगानाको कोत तथा रानीभूमे मन्दिरको संक्षिप्त चिनारी
परिचय :-
सुन्तला खेतीका लागी प्रख्यात बागलुङ नगरपालिका वडा नं.८ सिगाना, प्राकृतिक दृष्टिले पनि अन्यन्त रमणीय स्थल हो । बलामकोटको डाँडा र बोडेचौर जस्ता मनोरम प्रकृतिका उपज भएका ठाउँ नजिकै ऐतिहासिक, धार्मिक तथा सांस्कृतिक महत्वका कोत तथा रानीभूमे मन्दिर अवस्थित छन्| बागलुङ बजार देखि झण्डै १४ कि.मी को दूरीमा रहेका उक्त स्थलहरु पुग्न बागलुङ-बरेङ मोटरबाटोको उपयोग गर्दै बागलुङ देखि बोक्से, सिगाना हुँदै बोडेचौरसम्म यात्रा गर्नुपर्छ। आज भन्दा झण्डै ५०० वर्ष अगाडिदेखि उक्त कोत तथा रानीभूमी मन्दिरहरु अस्तित्वमा आएका हुन सक्ने अनुमान गरिन्छ।
ऐतिहासिक पृष्ठभुमि :-
हाल बागलुङ नगरपालिका वडा नं.८ मा रहेको सिगानाको नामाकरण तथा यहाँको भुने राज्यका बारेमा विभिन्न किम्बदन्तीका साथै विभिन्न पुस्तक, पत्रपत्रिका आदिमा लेखिएका लेखहरुको आधारमा अध्ययन गर्दा निकै पुरानो इतिहास रहेको पाइन्छ । आजभन्दा झण्डै ८०० बर्ष अगाडी देखि सिगानाको कोत रहेको स्थानमा राजधानी बनाएर विभिन्न वंशका राजाहरुले राज्य गरेका र उक्त भूमे राज्यको पूर्वमा साधखोला, पश्चिममा कादेशखोला, उत्तरमा काठेखोला तथा दक्षिणमा रग्दीखोला भित्रको भु-भाग स्वतन्त्र रुपमा रहेको थियो । तत्कालीन भुने राज्य सिगाना टुक्रिएर हाल बागलुङ नगरपालिका अन्तर्गत सिगाना, तित्याङ र रायडाँडा बनेका छन् भने काठेखोला गाउँपालिकाको चनौटे, रेश, लेखानी एवं जैमिनी नगरपालिकाका दमेक सम्मको भु-भाग बनेका छन् । उक्त भुने राज्यमा सर्वप्रथम गुरुङ बंशका राजाले १२७० देखि १३२० सम्म दुई पुस्तामा ५० बर्ष जति शासन गरेका थिए । उनलाई बलामी थरका शासकले हटाएर १३२० देखि १४२० सम्म ४ पुस्ता रजाई गरेका थिए । बलामी मगर बंशका राजाले ५ पुस्ता सम्म १३० बर्ष जति शासन गरेका थिए । ‘उचै ठकुरी’ बंशका राजाले १४२० देखि १५५० सम्म शासन गरेका र अन्तिम उचै ठकुरी बंशका राजा दधिसिह ठकुरीको समयमा म्याग्दीको राखु भगवती नजिकै रहेको ढोरलठानाका राजा दिलिप बम (डिम्ब) ले आक्रमण गरी यहाँका राजालाई हत्या गरेर राज्य विस्तार गरेको इतिहासमा पाइन्छ। राजालाई मारेपछि रानीले तरवारद्वारा घाँटी रेटेर आत्महत्या गरेको र उनको गर्भमा रहेको ७ महिनाको शिशुलाई निकाली विभिन्न स्थानमा गाडिएको किम्बदन्ती सुन्न पाईन्छ।
नामाकरण:-
ऐतिहासिक सिगानाको भुने राज्यमा शासन गर्ने राजा मध्य उचै ठकुरी बंशका राजा शिकार खेल्न अन्यन्त सौखिन र सिपालु थिए। एकदिन धनुषवाण बोकेर सिकार खेल्न घोडामाथि चढेर जाँदा उनको पछि सात बर्षे राजकुमार पनि धनुषवाण बोकेर जङ्गलतर्फ लाग्दा उताबाट डरलाग्दो सिंह आइरहेको देखे। त्यसपछी उनले त्यस सिंहलाई ताकेर वाण हानी मार्न सफल भए। सात बर्षका राजकुमारको अद्भुत साहस र शक्तिबाट प्रभावित भई त्यस राज्यको नाउँ ‘सिंह हार्ना’ राख्ने निर्णय भयो। सिंहहाना भन्दा भन्दै अपभ्रम्स भई सिगाना नाम रहन गएको जनविश्वास रहेको छ। सिगानाका भुमे राज्यका राजा र उनका बंशको अन्त्य पश्चात लामो समयसम्म खण्डहर भएको उक्त स्थलहरुमा शक्ति स्वरुप नवदुर्गा, खड्गदेवता, रानीभुमे, ब्रहृमाझाँक्री, नाग आदि देउता प्रकट भएका र तिनीहरुको पुजाआजा गर्दा सबैको भलो हुने गरेको भन्ने कुरा धामी, झाँकि एवं बुढापाकाहरुको भनाई रहेको छ। रानीको शवलाई राखिएको स्थान रानीमन्दिर र रानीको पेटमा रहेको शिशु गाडिएको स्थानमा भुमे एवं त्यसको वरिपरि विभिन्न वंशका राजाहरुको दोख उत्पन्न भएको भन्ने किम्बदन्ती रहेको छ ।
मन्दिरको स्थापना :-
सिगानाको कोत तथा रानीभुमे मन्दिरको स्थापना सर्वप्रथम कसले र कहिले गरे भन्ने विषयमा लिखित अभिलेख पाउन सकिएको छैन। बुढापाकाहरुको भनाइलाई आधार मान्दा आजभन्दा झण्डै ५०० बर्ष अगाडी देखि ती मठमन्दिरहरु अस्तित्वमा थिए भन्ने सुन्न पाइन्छ। अहिले जस्तो पक्की रुपमा मठमन्दिरहरु नभए पनि कोतहरु एवं थानको रुपमा स्थानिय बासिन्दाहरुले निर्माण गरी पुजाआजा चलाएका र उक्त भु-भागमा बसोबास गर्ने सबै घरधुरीहरुले पूजाखर्च जुटाउने गरेका थिए जुन आजभोलिसम्म पनि प्रचलनमा रहेको छ। हाल बा.न.पा ८ का सबै र बा.न.पा ९ का केही भु-भागबाट वार्षिक रुपमा निश्चित रकम उठाएर वार्षिक पुजा सम्पन्न गर्ने गरिन्छ।
कलाशैली :-
ऐतिहासिक सिगाना कोत मन्दिर प्यागोडा शैलीमा निर्मित तीनतले पक्की रुपमा रहेको छ । मन्दिरभित्र नवदुर्गाका मुर्ति, खड्ग देउता स्वरुप हातहतियारहरु, पुजाकोठा रहेका छन् भने मन्दिर नजिकै मौलो र त्यसको छेउमा भग्नाशेष रहेको छ। मन्दिरका झ्याल, ढोकाहरु अन्यन्त कलात्मक शैलीमा कुँदिएका छन् । टुँडालहरु र कलात्मक ईँटाले बनाएको मन्दिर अत्यन्त आकर्षक रहेको छ । मन्दिरको पल्लो डाँडामा अर्को कोतमन्दिर पनि रहेको छ भने मन्दिर परिसरमा खुल्ला समथर ठाउँ रहेको छ ।
रानी र भुमे मन्दिर पनि प्यागोडा शैलीमा निर्मित दुइतले पक्की भवन हुन्। रानीमन्दिरभित्र रानीको मुर्ति र नजिकै रानीको समाधिस्थल रहेको छ। गजुर, घण्टी र देवीदेवताका तस्वीरले सजिएको उक्त रानीमन्दिर नजिकै सत्तल पनि रहेको छ। भुमे मन्दिरभित्र भुमेको मुर्ति एवं मन्दिर वरिपरि विभिन्न बंशका राजाहरुको दोखको रुपमा रहेको ढुङ्गाका कुण्डलहरु रहेका छन् ।
ऐतिहासिक कोतमन्दिरमा प्रत्येक बर्ष बडा दशैँको घटस्थापना देखि विजयदशमी सम्म नियमित पुजा गरिन्छ। एकजना ब्राहृमण र एकजना क्षेत्री पुजारीले नित्य पुजा गर्दछन्। त्यस्तै, अष्टमीको राती कालरात्री मेला र नवमीका दिन ठुलो मेला लाग्ने गरेकोमा हाल नवमीको दिन मात्र मेला लाग्दछ । उक्त दिन देश परदेशबाट आएका मानिसहरु पुजाआजा, पञ्चवली र मेला भर्न त्यहाँ जमघट हुने गर्दछन् । कोज्रागत पुर्णिमा र चैते दशैँका अष्टमीका दिन पनि पुजाआजा हुने गर्दछ । रानी मन्दिरमा दशैँको नवमी चैतेदशैँ, चण्डी पूर्णिमा, जेष्ठी पूर्णिमाका दिन पुजा गरिन्छ भने साउन महिनामा रानीलाई खिर खुवाउने चलन रहेको छ। भुमे मन्दिरमा कोजाग्रत पुर्णिमा, चण्डीपुर्णिमा जेष्ठीपुर्णिमाका दिन पुजाआजा गरिन्छ । कोतमन्दिरमा पञ्चवली दिने सर्वसाधारणले रानीभुमे मन्दिरमा उपयुक्त तिथि र बार जुराएर पुजाआजा गर्ने चलन छ । चण्डीपुर्णिमाका दिन समिक्षा (पानी) पुजा गर्ने चलन छ भने ज्येष्ठीपुर्णिमामा बालीपुजा गर्ने गरिन्छ ।
महत्व :-
ऐतिहासिक कोत तथा रानीभुमे मन्दिरमा परापूर्व कालदेखि पुजा हुँदै आइरहेको पाइन्छ । उक्त मठमन्दिरमा मनोकामना पुरा होस् भनी भाकल गरेमा, पुजा गरेमा भोक, रोग, अशान्ति हट्ने, मनले चिताएको पुरा हुने, लडाँईमा विजय हासिल गर्न सकिने, मौसम अनुकुल हुने, महामारी फैलिन नसक्ने आदि विश्वास गरिन्छ। देश, परदेशमा जाँदा उनीहरुलाई सम्झेर पुकार गर्दा सकुशल रुपमा आउन सकिने र मनका आकांक्षा पुरा हुने विश्वासका साथ भाकल एवं पुजाआजा गर्ने गरिन्छ ।
सिगानाको रानीभुमे ऐतिहासिक, धार्मिक र सांस्कृतिक रुपले महत्व बोकेका सम्पदा हुन् । त्यसको साथै त्यहाँबाट देख्न सकिने थुपै हिमालहरु, घुम्टे, चित्रे, गाजा लगायत बागलुङ जिल्लाका थुप्रै स्थलहरु प्रत्यक्ष अवलोकन गर्न सकिन्छ। पहाडको माथिल्लो थुम्कोमा रहेकोले धेरै ठाउँ अवलोकन गर्न सकिने एवं त्यही ठाउँबाट गाजाको दह लगायत हलहलेको बौद्ध गुम्बा जान सकिने भएकाले कोत तथा रानीभुमे मन्दिरको छुट्टै महत्व रहेको छ ।
भावीयोजना :-
बागलुङ नगरपालिका वडा नं. ८ सिगानामा रहेको कोत तथा रानीभुमे मन्दिरको निर्माण एवं त्यसको विकासमा सिगानाको अतिरिक्त तित्याङ र रेशका स्थानिय बासिन्दाहरुको पनि महत्वपूर्ण भूमिका रहेको छ। रानीभुमे मन्दिरलाई स्थानिय बासिन्दाहरु, बागलुङ नगरपालिका तथा देश विदेशमा रहेका व्यक्तिहरुले सहयोग पुर्याएका छन् । हाल मन्दिर निर्माणका काम सम्पन्न भएका छन् भने अन्य संरचना निर्माणको क्रममा रहेका छन् । उक्त मठमन्दिरहरुलाई प्रचार प्रसार गरी यिनको महत्व दर्शाउने, आन्तरिक पर्यटकहरुलाई त्यहाँसम्म अवलोकनका लागी भित्र्याउने, बलामकोटलाई पिकनिक स्पटको रुपमा विकास गर्ने, मठमन्दिरका पुजाआजालाई अझै व्यवस्थित गर्ने, मन्दिर परिसरमा प्रवेशद्धारा, धारा, चर्पी, सत्तल आदि संरचना निर्माण गर्ने आदि भावीयोजना अन्तर्गत रहेका छन् ।
लेखक
कविराज क्षेत्री
सचिव कोतमन्दिर पुजा व्यवस्थापन समिति
मो.नं. ९८४७६३१२४४
ठेगाना:-बा.न.पा ८, सिगाना, बागलुङ
