Welcome to Mayurvarna Mahabihar
This Mayurvarna Mahabihar, also known as (Bhinche baha) is considered one of the most historical and prominent Mahabihars of Nepal and one still standing till today in Lalitpur City. About 1700 years ago, this Mahabihar was built to fulfill the wish of great scholar Pandit Jayashree Mishra, who wanted to be initiated into Buddhism. Which he did in accordance with the immense reverence and devotion to the then King Shankardeva of the Lichchivi period. This period was also known as the Golden Age of Buddhist governance.
According to legends, while the discussion on suitable location for construction of this Mahabihar was going on, Suddenly a beautiful peacock flew in middle of them and guided everyone to this place where the Mahabihar is located today. For this reason, this Mahabihar is called Mayurvarna Mahabihar.
The local name for this Bihar is Bhincha baha or Bhinjebaha. Now the word “Bhinjewaha” is used mostly by locals. In the association of this Mahabihar, there are four Kavals namely Mantra Kaval, Dhanju Kaval, Datta Kaval and Bhansin Kaval.
According to the various myths and legends great tantric, sages, physicians and artists have born in this Mahabihar.
One of the three daughters of the Buddhist Tantric Guvaju Bandhudatta Bajracharya was married to a Sarva Sangh member of this Mahabihar. It is believed that Guvaju gave his daughter a tantric patuka as a gift which was used to be wrapped on the chariot of Karunamaya and many other religious items. This tradition is still alive today, where a red patuka from Mayurvarna Mahabihar is placed on Chariot of Rato Machindranath during the inception of Rato Machindranath Jatra.
Among the tantrics this Mahabihar was home to an Ayurvedic scholar named “Lakhe Aju” who is believed to have helped Nepal win the Nepal-Tibet war with his Tantric knowledge . Aftermaths of the war. The then army came to this Bihar on the day of Phulpati and gave three cannon salutes to Lakhe Aju’s honor.
In the past the Sarva Sanghs of this Bihar have also contributed to the construction of Dharahara, Singha Durbar and various palaces which are currently the pride of Kathmandu Valley today.
The Sarva Sangh members of this Mahabihara have also built small Biharas from their own resources to practice Buddhism and accumulate merit. According to the Newar-Buddhist tradition, the temple built in this way is called “Kacha Baha”. There are total four “Kacha Baha” under Mayuravarna Mahabihar:
- Gnanchandra Mahabihar, Pilchebaha
- Pilanche Baha
- Bhimchandra Bihar, Pilanche Baha
- Hyendabaha Bhidya: Baha
Preservation of Mayurvarna Mahabihar
The Associations of Mayurvarna Mahabihar have been doing various works including the installation of idols of Goddesses and Gods as per their faith from time to time. The venerable “Dash Paramita Ajugans” of this Mahabihar have been continuously performing 13 other major pujas in addition to the daily worship in the holy fire room of the Dharmagaar Digi of this Mahabihar.
Mayurvarna Mahabihar Reform Committee established under Bihar and many other organizations have been doing various religious, cultural and social activities from time to time. In addition, according to the need, the preservation, promotion and restoration of the historical heritage of this Bihar which makes this Mahabihar stand strong till today 1700 years after it’s inception.
Read More stories of Bahals here …
Reference
Chairman
Surendra Bajracharya,
Mayuravarna Mahabihar Reform Committee,
Bhinche baha, Lalitpur
श्री मयूरवर्ण महाविहार, भिन्छेबहालको ऐतिहासिक पृष्ठभूमि
यस मयूरवर्ण महाविहार, भिन्छेबहाल ललितपुर नगरमा हाल विद्यमान महाविहारहरु मध्ये एक ऐतिहासिक र प्रमुख बिहार मानिन्छ । करिब १७०० वर्ष अगाडी स्वर्ण युगका रुपमा प्रख्यात लिच्छिवी कालका राजा शंकरदेवको बुद्ध धर्म प्रति रहेको अथाह श्रद्धा र भक्ति अनुरुप बौद्ध शासन सम्मुनतीका लागि शास्त्रज्ञानी विद्वान पण्डित जयश्री मिश्रको बुद्ध धर्ममा दीक्षित हुने महान इच्छा परिपूर्तिका लागि यस महाविहारको निर्माण भएको देखिन्छ । किम्बदन्ति अनुसार यस महाविहार निर्माण गर्ने छलफल चलिरहँदा अचानक एक सुन्दर मयूर उडी आएको र सम्पूर्णको निर्णय अनुरुप मयूर बसेको यस पवित्र स्थानमा नै यस महाविहार निर्माण भएको मानिन्छ । यसै कारणले यस महाविहारलाई शंकरदेव कृत जयश्री मिश्र संस्कारित मयूरवर्ण महाविहार भनिन्छ ।
स्थानीय जनभाषा अनुसार यस बिहारलाई भिन्चावाहाः, भिन्चवाहाः, भिन्नछेंवाहाः, भिन्छेंवाहाः, भिन्छेबाहाः भनिन्छ भने हाल भिन्छेवाहाः शब्द अधिकतम प्रयोगमा आएको देखिन्छ । यस महाविहारको संघमा मन्त्र कवलः, धनजु कवलः, दत्त कवल र भान्सीं कवल गरि चार वटा कवलः छन् ।
प्राचीन काल देखि को प्रचलनमा रहेको विभिन्न किम्बदन्ति र जनश्रुति अनुसार यस महाविहारमा ठूला–ठूला तान्त्रिक, वैद्य र कलाकारहरुको जन्म भइसकेको छ ।
ललितपुर नगरमा मनाइने रातो करुणामयको जात्रा मनाउन तान्त्रिक विधिद्वारा रातो करुणामयलाई ललितपुरमा ल्याउनु भएका बौद्ध तान्त्रिक गुभाजु बन्धुदत्त बज्राचार्यका तीनजना सुपुत्रीहरु मध्ये एक जनाको यसै महाविहारका सर्वसंघ सदस्य सित विवाह भएको थियो । यस पश्चात गुभाजु बन्धुदत्त बज्राचार्यले आफ्नो छोरीलाई दाइजोको रुपमा रातो करुणामयको रथमा लगाउने तान्त्रिक पटुका लगायत अन्य थुप्रै धार्मिक सामाग्रीहरु प्रदान गरिएको थियो । हालसम्म पनि यस बिहारबाट सो पटुका रातो करुणामयको रथमा चढाए पछि मात्र जात्राको सुरुवात हुने गरेको छ । यस घटनाले पनि यसको अधिकारितालाई पुष्टि गरेको पाइन्छ ।
यसका साथै यस महाबिहारका “लाखे आजु” का नामले प्रख्यात तान्त्रिक एवं आयुर्वेदिक बैद्यले प्राचिन कालमा नेपाल तिब्बत युद्ध हुँदा आफुले तान्त्रिक विद्याबाट युद्ध जिताएको इतिहास पनि रहेको छ जस अनुरुप तात्कालिन सरकारको सैनिकबाट फूलपातीको दिन यस विहारमा आइ वहाँको सम्मानमा तीन तोप को सलामी चढाइ आशिर्वाद लिने चलन थियो । यो प्रचलन संचालनमा नभए पनि यस घटना संग सम्बन्धित कलात्मक अवशेष भने हाल सम्म पनि सुरक्षित रहेको छ ।
त्यसै गरि हाल काठमाडौँ उपत्यकाको शानको रुपमा रहेको धरहरा, सिंहदरबार एवं विभिन्न दरबारहरु निर्माण गर्न पनि यस बिहारका सर्वसंघहरुको ठूलो देन रहेको थियो ।
यस महाविहारका सर्वसंघ सदस्यहरुले बुद्ध धर्म अभ्यास तथा पुण्य संचय गर्नका लागि आफ्नो निजि स्रोतबाट स–साना विहार पनि निर्माण गरेका छन् । नेवा बौद्ध परम्परा अनुसार यसरी बनाइने विहारलाई “कचा बाहा” भन्ने चलन छ । मयूरवर्ण महाविहार, भिन्छेबाहा अन्तर्गत जम्मा चार वटा “कचा बाहा” रहेका छन् ।
१. ज्ञानचन्द्र महाविहार, पिल्छेबाहा
२. पिलाँछे बाहा
३. भीमचन्द्र विहार, पिलाँछे बाहा
४. ह्येन्दबाहा भिद्यः बाहा
अभिलेख
यस ऐतिहासिक महाविहारका सर्वसंघहरुले समय–समयमा आफ्नो धर्म चित्त उत्पन्न गरी यथाश्रद्धा देवी देवताको मुर्ति स्थापना लगायत विभिन्न कार्यहरु गर्दै आएका छन्, जस अनुसार यस बिहारको प्राङ्गणमा यसको ऐतिहासिकता प्रमाणित गर्ने थुप्रै अभिलेखहरु हाल सम्म पनि बिद्यमान रहेका छन् ।
यस महाविहारका श्रद्धेय दश पारमिता आजुगणहरुले अहिले सम्म पनि निरन्तर रुपमा यस महाविहारको धर्मागार दिगीको पवित्र आगं कोठामा दैनिक रुपमा गर्नु पर्ने नित्य पूजा बाहेक १३ वटा अन्य प्रमुख पूजा गर्दै आएका छन् । यसका साथै सर्वसंघहरुको उपस्थितिमा हाल सम्म पनि बाइस वटा गुठीहरु संचालन गर्दै आएका छन् ।
यस बाहेक बिहारकै मातहतमा स्थापित मयूरवर्ण महाविहार सुधार समिति लगायत अन्य थुप्रै संघ–संस्थाहरुले समय–समयमा विभिन्न धार्मिक, सांस्कृतिक र सामाजिक क्रियाकलापहरु गर्दै आएका छन् । साथै आवश्यकता अनुसार यस विहार परिसरका ऐतिहासिक सम्पदाहरुको संरक्षण, प्रवर्द्धन तथा जिर्णोद्वारका कार्यहरु पनि निरन्तर हुँदै आएका छन्, जसले गर्दा १७०० वर्षभन्दा पुरानो मानिएको यस महाविहारको ऐतिहासिकता अहिलेसम्म पनि कायम नै रहेको छ । अतः सम्पूर्ण महानुभावहरुलाई यस महाविहार भ्रमण गरिदिनु हुन हार्दिक अनुरोध गर्दछौं ।
अध्यक्ष
सुरेन्द्र बज्राचार्य,
मयूरवर्ण महाविहार सुधार समिति,
भिन्छेबहाल ललितपुर
