Welcome to Mayurvarna Mahabihar,
This Mayurvarna Mahavihara, also known as (Bhinche baha) is considered one of the historical and prominent Mahaviharas currently existing in Lalitpur city. About 1700 years ago, it seems that this Mahavihara was built to fulfill the great wish of scholar Pandit Jayashree Mishra to be initiated into Buddhism in accordance with the immense reverence and devotion of King Shankardeva of the Lichchivi period known as the Golden Age for Buddhist governance. According to legend, while the discussion of building this Mahavihara was going on, suddenly a beautiful peacock flew in that location and, it is believed that this Mahavihara was built in this holy place. For this reason, this Mahavihara is called Mayurvarna Mahavihara, Sanskarita Jayashree Mishra.
According to the locals, this Bihar is called Bhincha baha, Bhinjebaha, but now it seems that the word Bhinjewaha is in used mostly by locals. In the association of this Mahavihara, there are four Kavals namely Mantra Kaval, Dhanju Kaval, Datta Kaval and Bhansin Kaval.
According to the various myths and legends that have been in vogue since ancient times, great tantric sages, physicians and artists have been born in this Mahavihara.
One of the three daughters of the Buddhist Tantric Guvaju Bandhudatta Bajracharya, who brought Red Karunamay to Lalitpur through tantric method to celebrate the Jatra of Red Karunamay celebrated in Lalitpur city, was married to a Sarva Sangh member of this Mahavihara. After this, Guvaju Bandhudatta Bajracharya gave his daughter as dowry a tantric patuka to be worn on the chariot of red Karunamay and many other religious items. Even till now, the Jatra starts only after the red Patuka from this Bihar is placed on the Chariot of Karunamay.
In addition to this, there is also a history of a famous Tantric and Ayurvedic scholar named “Lakhe Aju” of this Mahabihar who won the war with Tantric knowledge during the Nepal-Tibet War in the ancient times. Accordingly, the army of the current government came to this Vihar on the day of Phulpati and received three cannon salutes in his honor. Although this practice is no longer in operation, the artistic remains related to this event have been preserved until now.
In the same way, the Sarva Sanghs of this Bihar also contributed a lot to the construction of Dharahara, Singh Durbar and various palaces which are currently the pride of Kathmandu Valley.
The Sarva Sangh members of this Mahavihara have also built small Viharas from their own resources to practice Buddhism and accumulate merit. According to the Newar-Buddhist tradition, the temple built in this way is called “Kacha Baha”. There are total four “Kacha Baha” under Mayuravarna Mahavihar, Bhinjebaha.
- Gnanchandra Mahavihar, Pilchebaha
- Pilanche Baha
- Bhimchandra Vihar, Pilanche Baha
- Hyendabaha Bhidya: Baha
Historical Record
All the associations of this historic Mahavihar have been doing various works including the installation of idols of goddesses and gods as per their faith from time to time, according to which there are many records that prove its historicity in the premises of Bihar.
The venerable “Dash Paramita Ajugans” of this Mahavihar have been continuously performing 13 other major pujas in addition to the daily worship in the holy fire room of the Dharmagaar Digi of this Mahavihar. In addition to this, in the presence of all associations, twenty-two Guthis have been operating till now.
Apart from this, Mayurvarna Mahavihar Reform Committee established under Bihar and many other organizations have been doing various religious, cultural and social activities from time to time. In addition, according to the need, the preservation, promotion and restoration of the historical heritage of this Vihar complex has also been ongoing, so that the historicity of this Mahavihar, which is considered to be more than 1,700 years old, has been maintained till now. Therefore, we sincerely request all dignitaries to visit this Mahavihar.
Reference
Chairman
Surendra Bajracharya,
Mayuravarna Mahavihar Reform Committee,
Bhinche baha, Lalitpur
श्री मयूरवर्ण महाविहार, भिन्छेबहालको ऐतिहासिक पृष्ठभूमि
यस मयूरवर्ण महाविहार, भिन्छेबहाल ललितपुर नगरमा हाल विद्यमान महाविहारहरु मध्ये एक ऐतिहासिक र प्रमुख बिहार मानिन्छ । करिब १७०० वर्ष अगाडी स्वर्ण युगका रुपमा प्रख्यात लिच्छिवी कालका राजा शंकरदेवको बुद्ध धर्म प्रति रहेको अथाह श्रद्धा र भक्ति अनुरुप बौद्ध शासन सम्मुनतीका लागि शास्त्रज्ञानी विद्वान पण्डित जयश्री मिश्रको बुद्ध धर्ममा दीक्षित हुने महान इच्छा परिपूर्तिका लागि यस महाविहारको निर्माण भएको देखिन्छ । किम्बदन्ति अनुसार यस महाविहार निर्माण गर्ने छलफल चलिरहँदा अचानक एक सुन्दर मयूर उडी आएको र सम्पूर्णको निर्णय अनुरुप मयूर बसेको यस पवित्र स्थानमा नै यस महाविहार निर्माण भएको मानिन्छ । यसै कारणले यस महाविहारलाई शंकरदेव कृत जयश्री मिश्र संस्कारित मयूरवर्ण महाविहार भनिन्छ ।
स्थानीय जनभाषा अनुसार यस बिहारलाई भिन्चावाहाः, भिन्चवाहाः, भिन्नछेंवाहाः, भिन्छेंवाहाः, भिन्छेबाहाः भनिन्छ भने हाल भिन्छेवाहाः शब्द अधिकतम प्रयोगमा आएको देखिन्छ । यस महाविहारको संघमा मन्त्र कवलः, धनजु कवलः, दत्त कवल र भान्सीं कवल गरि चार वटा कवलः छन् ।
प्राचीन काल देखि को प्रचलनमा रहेको विभिन्न किम्बदन्ति र जनश्रुति अनुसार यस महाविहारमा ठूला–ठूला तान्त्रिक, वैद्य र कलाकारहरुको जन्म भइसकेको छ ।
ललितपुर नगरमा मनाइने रातो करुणामयको जात्रा मनाउन तान्त्रिक विधिद्वारा रातो करुणामयलाई ललितपुरमा ल्याउनु भएका बौद्ध तान्त्रिक गुभाजु बन्धुदत्त बज्राचार्यका तीनजना सुपुत्रीहरु मध्ये एक जनाको यसै महाविहारका सर्वसंघ सदस्य सित विवाह भएको थियो । यस पश्चात गुभाजु बन्धुदत्त बज्राचार्यले आफ्नो छोरीलाई दाइजोको रुपमा रातो करुणामयको रथमा लगाउने तान्त्रिक पटुका लगायत अन्य थुप्रै धार्मिक सामाग्रीहरु प्रदान गरिएको थियो । हालसम्म पनि यस बिहारबाट सो पटुका रातो करुणामयको रथमा चढाए पछि मात्र जात्राको सुरुवात हुने गरेको छ । यस घटनाले पनि यसको अधिकारितालाई पुष्टि गरेको पाइन्छ ।
यसका साथै यस महाबिहारका “लाखे आजु” का नामले प्रख्यात तान्त्रिक एवं आयुर्वेदिक बैद्यले प्राचिन कालमा नेपाल तिब्बत युद्ध हुँदा आफुले तान्त्रिक विद्याबाट युद्ध जिताएको इतिहास पनि रहेको छ जस अनुरुप तात्कालिन सरकारको सैनिकबाट फूलपातीको दिन यस विहारमा आइ वहाँको सम्मानमा तीन तोप को सलामी चढाइ आशिर्वाद लिने चलन थियो । यो प्रचलन संचालनमा नभए पनि यस घटना संग सम्बन्धित कलात्मक अवशेष भने हाल सम्म पनि सुरक्षित रहेको छ ।
त्यसै गरि हाल काठमाडौँ उपत्यकाको शानको रुपमा रहेको धरहरा, सिंहदरबार एवं विभिन्न दरबारहरु निर्माण गर्न पनि यस बिहारका सर्वसंघहरुको ठूलो देन रहेको थियो ।
यस महाविहारका सर्वसंघ सदस्यहरुले बुद्ध धर्म अभ्यास तथा पुण्य संचय गर्नका लागि आफ्नो निजि स्रोतबाट स–साना विहार पनि निर्माण गरेका छन् । नेवा बौद्ध परम्परा अनुसार यसरी बनाइने विहारलाई “कचा बाहा” भन्ने चलन छ । मयूरवर्ण महाविहार, भिन्छेबाहा अन्तर्गत जम्मा चार वटा “कचा बाहा” रहेका छन् ।
१. ज्ञानचन्द्र महाविहार, पिल्छेबाहा
२. पिलाँछे बाहा
३. भीमचन्द्र विहार, पिलाँछे बाहा
४. ह्येन्दबाहा भिद्यः बाहा
अभिलेख
यस ऐतिहासिक महाविहारका सर्वसंघहरुले समय–समयमा आफ्नो धर्म चित्त उत्पन्न गरी यथाश्रद्धा देवी देवताको मुर्ति स्थापना लगायत विभिन्न कार्यहरु गर्दै आएका छन्, जस अनुसार यस बिहारको प्राङ्गणमा यसको ऐतिहासिकता प्रमाणित गर्ने थुप्रै अभिलेखहरु हाल सम्म पनि बिद्यमान रहेका छन् ।
यस महाविहारका श्रद्धेय दश पारमिता आजुगणहरुले अहिले सम्म पनि निरन्तर रुपमा यस महाविहारको धर्मागार दिगीको पवित्र आगं कोठामा दैनिक रुपमा गर्नु पर्ने नित्य पूजा बाहेक १३ वटा अन्य प्रमुख पूजा गर्दै आएका छन् । यसका साथै सर्वसंघहरुको उपस्थितिमा हाल सम्म पनि बाइस वटा गुठीहरु संचालन गर्दै आएका छन् ।
यस बाहेक बिहारकै मातहतमा स्थापित मयूरवर्ण महाविहार सुधार समिति लगायत अन्य थुप्रै संघ–संस्थाहरुले समय–समयमा विभिन्न धार्मिक, सांस्कृतिक र सामाजिक क्रियाकलापहरु गर्दै आएका छन् । साथै आवश्यकता अनुसार यस विहार परिसरका ऐतिहासिक सम्पदाहरुको संरक्षण, प्रवर्द्धन तथा जिर्णोद्वारका कार्यहरु पनि निरन्तर हुँदै आएका छन्, जसले गर्दा १७०० वर्षभन्दा पुरानो मानिएको यस महाविहारको ऐतिहासिकता अहिलेसम्म पनि कायम नै रहेको छ । अतः सम्पूर्ण महानुभावहरुलाई यस महाविहार भ्रमण गरिदिनु हुन हार्दिक अनुरोध गर्दछौं ।
अध्यक्ष
सुरेन्द्र बज्राचार्य,
मयूरवर्ण महाविहार सुधार समिति,
भिन्छेबहाल ललितपुर
