Welcome to Harisiddhi Temple
In Lalitpur Metropolitan City Ward No. 28, is a temple of Sri Harasiddhi Bhavani Trishakti Devi in a place called Harisiddhi. Harisiddhi was also called Jatal or Jala. This temple is located in the middle of Jatal (Harisidshi) settlement. Sri Harasiddhi Bhavani is seated on the first floor of the Harasiddhi Temple built in the style of a four-storey pagoda. Inside the temple, there are no idols of the goddess, only kalashes are installed. These Kalashes are worshiped as Shri Harasiddhi Bhavani Trishakti Devi. Among those kalashes, the seed head i.e., is the “mother goddess Harasiddhi”, while the right kalash is worshiped as Bhairava and the right kalash is worshiped as Kumari.
Legends of Harisiddhi Temple
There are various legends about the origin of Sri Harasiddhi Bhavani and Harasiddhi Dance. This dance started from the Mahakal Pith in Ujjain, India and moved to Kamandaun and was established in Baneshwar (Niltara). But after some time the dance stopped. About 1300 years ago In 745 AD, Harasiddhi Bhavani was moved to Jatal village. The dance started again but then stopped again for various reasons. The dance which was closed in this way was also performed in Patan during the Malla period about 350 years ago.
At that time there lived a tantric named Yogendra Nanda Rajopadhyay, known as Juju Baje. One day when his disciple was going to get firewood on Phulchoki hill, he saw the gods falling from heaven dancing and coming back again. The disciple said the same thing to Juju, and he went and looked closely, and saw the deities dancing wildly. Through his tantric methods, he performed the sadhana of Shri Harasiddhi Bhavani, brought Harasiddhi again and conducted the dance.
Nepal’s First Mukundo Dance (Khwapa: Pyakhan)
The famous Harisiddhi dance is the main cultural attraction here. Harisiddhi dance is considered to be the first Mukundo dance (Khwapa: Pyakhan) of Nepal. In ancient times, this dance was not performed for three months from Manseer Purnima to Fagu Purnima, but now this dance is performed every year on Manseer Purnima and Fagu Purnima.
Every year on the Navami day of Dasha, a part of the dance is also shown in the evening. Also, once every twelve years, a dance called Khah Vanigu is performed in the courtyard of the temple of Pashupati Nath.
Also in other places of Nepal there is a custom of showing logi dance. Since Sri Harasiddhi Bhawani brought Nach Chalai from Phulchoki hill in Lalitpur, the tradition of worshiping Phulchoki Mai once every twelve years is also in Halas.
Other Historical Sites around Harisiddhi Temple
Although Harisiddhi Basti is small, there are many religious and cultural heritages here. Sri Harasiddhi Bhawani Trishakti Devi temple in the middle part of the settlement is the main temple here. As it is an ancient settlement, there are more inscriptions than just the temple complex of Sri Harisiddhi Bhavani.
The temple has four floors and the old settlement is also inside the four gates. Dyo in the courtyard of the temple: Pukhu (Pokhri) is the main pond here. Every year, on the next day of Saparu or Gaijatra, the priests of Shri Harisiddhi Bhavani bathe and hold a fair in the said Pakhari. There are also seven other ponds around the settlement.
Similarly, there are more than forty five monasteries of different gods and goddesses within the settlement. Similarly, there are more than fifty of Pati Pauas and Satals. Einar, Hiti and Kuwa (Bonga) are also more common than Pachis. Apart from this, the various festivals, dances, bhajan kirtans and traditional instruments celebrated by the people here are also considered as heritage of this place.
Read Stories of Temples of Nepal …
Reference:
Tulsilal Singh (author of Lalitpur ka kehi Etihasik Sthalharu)
हरिसिद्धि एक छोटो चिनारी ( हरसिद्धी भवानीको मन्दिर )
नमस्कार
हजुरलाई हरिसिद्धीमा स्वागत छ ।
ललितपुर जिल्लाको ललितपुर महानगरपालिका वडा नं. २८ अन्तर्गत हरिसिद्धि भन्ने स्थानमा श्री हरसिद्धी भवानी त्रिशक्ति देवीको मन्दिर रहेको छ । हरिसिद्धिलाई जतल वा जलः पनि भन्ने गरिन्थ्यो । यो मन्दिर जतल (हरिसिद्धि) बस्तीको मध्ये भागमा रहेको छ। चार तल्लाको प्यागोडा शैलीमा निर्मित हरसिद्धी मन्दिरको पहिलो तल्लामा श्री हरसिद्धी भवानी विराजमान हुनु भएको छ । मन्दिर भित्र देवदेवीको मूर्ति नभई कलशहरू मात्र स्थापना गरिएका छन । यो कलशहरूलाई नै श्री हरसिद्धी भवानी त्रिशक्ति देवी मानी पूजा आजा गरिन्छ । ती कलशहरू मध्ये बीजको मुद्यो अर्थात “मूलदेवी हरसिद्धी हुन भने दाँया कलशलाई भैरव र वाया कलशलाई कुमारीको रुपमा पुजा गरिन्छ।
किम्बदन्ती
श्री हरसिद्धी भवानी र हरिसिद्धि नृत्यको उत्पत्ती बारेमा विभिन्न किम्बदन्तीहरु छन् । भारतको उज्जैनको महाकाल पिठबाट शुरु भएको यो नृत्य कामाण्डौंमा सरेर बानेश्वर (निलतारा) मा स्थापित भएको थियो । तर केही समय पछि नै उक्त नाच रोकियो । करीब १३०० वर्ष पहिले वि.सं. ७४५ सालमा हरसिद्धी भवानीलाई जतल गाउँमा सारिएको थियो । नाँच फेरी शुरु भयो तर पछी फेरी विभिन्न कारणले पुनः रोकियो। यसरी बन्द भएको नाँच करीब ३५० वर्ष अघि मल्लकालमा पाटनमा गयो जुजु बाजे भनिने योगेन्द्रा नन्द राजोपाध्याय नामका तान्तृक बस्थे । एक दिन उहाँको चेलाले फूल्चोकी डाँडाँमा दाउरा लिन जाँदा स्वर्गबाट देवताहरू झरी नांच गर्ने र पुन फर्कने गरेको देखे । सोही कुरा ति चेलाले जुजुलाई भने, र उहाँले गएर नजिकबाट हेर्दा, देवताहरु झारी नाचिरहेको देखे । आफ्नो तान्तृक विधिबाट तारणद्वारा श्री हरिसिद्धि भवानीको साधना गरी पुनः हरिसिद्धि ल्याई स्थापना गरी नृत्य संचालन गरेका थिए।
नेपालकै पहिलो मुकुन्डो नाँच (ख्वापा: प्याखं)
प्रसिद्ध हरसिद्धी नाँच यहाँको प्रमुख सांस्कृतिक समादा हो। हरसिद्धी नाँचलाई नेपालको पहिलो मुकुन्डो नाँच (ख्वापा: प्याखं) मानिन्छ। परापूर्व कालमा यो नाँच मंसीर पूर्णिमा देखि फागु पूर्णिमा सम्म तिन महिना नचाईने भनिएता पनि हाल यो नाँच हरेक वर्ष मंसीर पूर्णिमा र फागु पूर्णिमाका दिन नचाइने गरिन्छ । र प्रत्येक वर्ष दशैको नवमीका दिन साँझ पनि उक्त नृत्यको एक भाग देखाउने गरिन्छ । साथै प्रत्येक बाह्र वर्षमा एक चोटी पशुपती नाथको मन्दिरको प्राङ्गणमा खः वनीगु भनी नाँच देखाइन्छ । साथै नेपालको अन्य स्थानहरुमा समेत लगी नाँच देखाउने चलन रहेको छ। श्री हरिसिद्धि भवानी ललितपुरको फूल्चोकी डाँडाबाट ल्याई नाँच चलाई राखेको हुँदा हरेक बाह्र वर्षमा एकचोटी फुल्चोकी माईको पूजा आराधना गर्ने चलन हालसमा पनि रहेको छ ।
अन्य सम्पदा
हरिसिद्धि बस्ती सानो भएता पनि यहाँ धार्मिक तथा सांस्कृतिक सम्पदाहरू प्रशस्तै रहेका छन् । बस्तीको करीब बीच भागमा रहेको श्री हरसिद्धी भवानी त्रिशक्ति देवीको मन्दिर यहाँको मुख्य देवस्थल हुन। प्राचिन बस्ती भएकोले श्री हरसिद्धी भवानीको मन्दिर परिसरमा मात्रै २० भन्दा बढी शिलापत्रहरू रहेका छन् । उक्त मन्दिर चार तल्लाको भएको र पुरानो बस्ती पनि चारवरा ढोका भित्र नै रहेको छ। मन्दिरको प्राङ्गणमा रहेको द्यो: पुखु (पोखरी) यहाँको प्रमुख पोखरी हो । उक्त पाखरीमा प्रत्येक वर्ष सापारु अर्थात गाईजात्राको भोलिपल्ट श्री हरिसिद्धि भवानीका पुजारीहरूले स्नान तथा जल बिहार गरी मेला गर्ने गरिन्छ। साथै बस्ती वरिपरि अन्य सात वटा पोखरी हरु पनि छन् । त्यस्तै बस्ती भित्र पैतालिस भन्दा बढी विभिन्न देवी देवताहरूको मठहरू छन् । त्यस्तै पाटी पौवाहरू र सतलहरू गरी पचास भन्दा बढी नै रहेका छन। ईनार, हिटी र कुवा (बोंगा) पनि पचिस भन्दा बढी नै रहेका छन्। यसका साथै यहाँका मानिसहरुले मनाउने विभिन्न चाडपर्व, नाँच, भजन किर्तन र परम्परागत बाजाहरू लगायत अन्य जात्रापर्वहरू पनि यहाँको सम्पदाको रूपमा लिइन्छ ।
सन्दर्भ:
तुलसीलाल सिंह (ललितपुरको केही इतिहास स्थलरुका लेखक)
चन्द्र गोविन्द महर्जन (हरसिद्धी मन्दिर: पुजारी)
