A Brief Introduction to Harisiddhi
Geographical location
Harisiddhi is located in the southeast region of Lalitpur Metropolitan City. This ancient settlement is believed to have derived its name, Harisiddhi, from the deity Sri Harasiddhi Bhawani. The name evolved from ‘Har,’ signifying Lord Shiva, and ‘Siddhi,’ meaning power, thus becoming Harisiddhi.In ‘Nepal Bhasha’, Harisiddhi is also referred to as ‘Jeshthagram’, ‘Jeshthapur’, ‘Jatal’ or ‘Jalade’. This place is at an altitude of 1340.50 meters above sea level, with coordinates approximately 27°38′ latitude and 85°20′ longitude, covering an area of about 3.10 square kilometers. It has Godavari River to the east, ‘Karmanasha’ river to the west, ‘Sitapakha’ to the north and ‘Thaiva’ to the south.Presently, Harisiddhi falls under Wards No. 28 and 29 of Lalitpur Metropolitan City, having existed under the name Harisiddhi Gaunpalika before the year 2072 B.S.
The current population in Harisiddhi is around 16,684, with 8,330 males and 8,354 females. The majority of the population here belong to the Newar caste, particularly the Maharjans. The major places here include Thansi, Nhugancha, Iga:, Lakhunr, Pasicho, Shera, Barakhwa:, Yachukhwa:, Atakhwa:, Salikhwa:, Melabu, Ga:bu, Ma:bu, Pwabu:, Silbu:, Chwobu, Khwaf:, Bhonga, Sichko, Ghaukha, Pa:cho, Sã:la, Khyar, Daar, Jhwachaa, IiTa, Dhus:, Tal, Lhotapu, Khoncha, Chwakapa, Dhopwa, Bajaran, Naguma, Kanikhya:, Jhaurakhya:, Degunkhya: which consists clan deity, and the Ta:faa Khal with ‘Masan’. These areas are known as granaries or ‘annna bhandar’ as it has fertile soil and land for production of ample food resources. People from different regions are migrating to this place resulting in the establishment of new settlements.
Religious and Cultural Aspects of Harisiddhi
While considering the religious and cultural heritage, ‘Shree Harasiddhi Bhawani Trishakti Devi’ is the principal deity here and the goddess is enshrined in a four-storied Pagoda styled temple at Harisiddhi. Signifying this, a unique arrangement of four tols, four doors and four guthis is also a distinct characteristic of this place. Every year, the grand Jatra of Shree Harasiddhi Bhawani is celebrated here. Among which, the ‘Fagu Purnima Jatra’ is the most prominent. Moreover, during the days of Mansir Shulka Purnima, Fagu Purnima and during the ninth day of Dashain, a portion of the dance of Shree Harasiddhi Bhawani is showcased.
The dance of Shree Harasiddhi Bhawani has been observed here since Nepal Sambat 67 or Bikram Sambat 1003, marking it as the first ‘Mukundo Naach’ (Mukundo dance) in Nepal. Siddhi Danegu (sacred ritual) is performed once every twelve years as an accumulation of power of Shree Harasiddhi Bhawani. This Jatra is commenced by putting on tika and pagari (betali) from the head of the nation. During Siddhi Danegu, puja, hom (fire ritual), snan (bath), sadhana as well as new priests are recruited in replacement of the departed priests on the same day. The firewood required for doing ‘Siddhi Danegu’ is brought from Fulchoki hill in the name of ‘Vekhasin’ and the ‘Siddhi Danegu’ work is marked completed by worshiping ‘Fulchoki Mai’ once every twelve years. Thus, the Fulchoki Mai Puja and Godawari Kunda Mela is marked completed by sitting at the ‘Sanskritik Chaur’ of Godawari, resting the Puja and taking Prasad as a symbol of Harasiddhi Bhawani. On that day, devout devotees offer their own vows, fruits and other items according to their wishes, chanting bhajans and eating food by thousands of people from Harisiddhibasi and surrounding areas. On this day, devout worshippers provide offerings, such as fruits, flowers, and other materials, and thousands of Harisiddhi residents and visitors engage in communal feasting as a part of their cultural tradition.
Similarly, during every twelve year, at the Singhasta Mela of Godawari Kunda, after the priests of Shree Harasiddhi Bhawani conduct worship and bathing rituals, the fair is believed to officially commence as well as while concluding Jatra the following year, there is a prevailing custom that the priests of Shree Harasiddhi Bhawani themselves close the gates of Godawari Kunda to mark the completion of Jatra.
Social Tradition
In the Harisiddhi area, there are four Guthis established for and by the Maharjan community living there. Among these, “Ta: Guthi” (known as Raj Guthi) is the largest, encompassing nearly eight hundred households of this area. This collective Guthi starts on the day of “Chaitra Krishna Pratipada” by observing the bathing ceremony of Shree Machhindranath and offering worships to Lord Mahadev. This guthi lasts for three days. On the first day of the Guthi, in the evening Guthiyars by playing the traditional musical instrument Indrabaja (Ka:baja), go to Lagankhel, the bathing place of Shree Machhindranath, where the residents of Harisidhhi collectively offer worships and prayers to Shree Machhindranath. Once this worship by the Harisiddhi residents’ is completed the ceremonial bathing ritual of Shree Machhindranath is considered complete.
On the day of Paaru during the Suklapachhya every month, a special offering is made to Shree Machhindranath during the evening in the Hari Siddhi Bhawani temple, followed by ritual worship of Goddesss Parvati, where people there partake in a communal feast.
Similarly, among these Guthis, there’s another one known as the Ashtami Guthi and is organized for two days during the Magh Sukla Purnima and the day after Purnima. During these two days, Aaju dhyo and Chara dhyo are worshipped. Additionally, every year during the day of four charhe i.e. Gathamug Charhe, Bala Charhe, Shila Charhe and Paha Charhe, people gather at Shree Harisiddhi Bhawani Mandir and offer worship at the temple. After which, they go around different chowks and ask “bauja” and worship “charadhyo” while taking part in “samebaji” (sacred food). The collected Bauja is then taken to a Peeth and is offered to the sky taking several names of the gods and the goddesses. It is believed that the unfulfilled promise of worshiping the various gods and goddesses of the village residents is thought to be fulfilled after performing this ritual.
Similarly, the last Guthi is the “Salla Guthi.” This Guthi conducts a three-day ritual starting on the day of “Bala Chaturdashi” and concluding with the worship of Aaju–Dyo (Mahadev) Bhairav. As all these Guthis primarily comprise members of the Newar community, all rituals from birth to death in this region is in accordance with Newar traditions. Accordingly, specific ceremonies such as Pasni (Machabu Byankegu), Machaa Janku, Bratabandh (Kayatapuja), Bahra (Gufa Rakne), Ihipa, Janku (Bhim Ratharohan), Niko Janku (Chandra Ratharohan), Swanko Janku (Dev Ratharohan) and Peko Janku (Mahadev Ratharohan) are observed. Moreover, rites like Locha, Nhenabu, Ghasu, Lathya, Khula, Dakila, and Nidan Tithi are performed during funerals.
For the funeral rites, required amount of “Daura” (firewood) is carried from the Fulchoki Jungle of Godawari under the name of Jolasingko Daura. This tradition involves carrying one heap of firewood from each house of Harisiddhi to perform the “Daha Sanskaar” ritual.
Furthermore, the primary festivals celebrated here include Gathamuga Chahre, Vyan Janakegu Punhi (Gunhu Punhi), Saparu (Gaijatra), Buwako Mukh Herne Aunsi (Kushe Aunsi), Nya Punhi (Indra Jatra), Dashain, Tihar, Thinlapunhi, Maghe Sankranti, Shree Panchami (Deewali Puja), Phagu Punhi, Khayusalhu (Vaishakh Ek Gate), Amako Mukh Herne Aunsi (Mata Tirtha Aunsi), Akshaya Tritiya, and Sithi Nakha: among others.
Educational Status
As agriculture has been the primary occupation for the people in this village since the beginning, many individuals have not pursued formal education until recently. However, realizing the importance of education, people have started giving emphasis on formal education as well.
In Harisiddhi, there is only one community (government) school, “Shree Harisiddhi Secondary School,” established in 2005 and consistently operational since then. On the occasion of 75th anniversary of the school, the school celebrated its diamond jubilee on Kartik 15, 2080 B.S. Currently, the head of the school is Ashadevi Maharjan, the first female principal of this school.
Moreover, there are seven private schools and five Montessori schools in this area. With the development of settlements in this area, the population has increased, leading to a rise in the number of students attending the same school. Additionally, the Nepal Cancer Hospital and Research Center is also located here.
Other Heritages
The cultural heritage of this place is rooted in the indigenous Newari culture and various traditional assets are present here. Heritages such as “pati” “pauwa“, wells, ponds, “hiti” (stone water spouts), and “kulo” are found here. In some of the “Pati Pauwas” here, there is a custom of eating/giving samabeji (sacred food) after worshiping it religiously and culturally.
Likewise, among the ponds, the “Dyo Pukhu” (God’s pond) situated within the temple premises holds a major significance. Every year, on the second day after Gai Jatra, the priests of Shree Harasiddhi Bhawani temple bath in this pond, initiating a festival. Following that, the local residents also partake in bathing and festivities.
Moreover, there is a custom of cleaning the wells that were considered the primary source of drinking water in the past, on auspicious days like Baishakh 1st (Nepali New Year) and Sithinakha (Kumar Jayanti). These practices continue to be observed in the present as well.
Given the prevalence of fertile soil in most parts of the Harisiddhi area, there’s a traditional system of cultivating and irrigating fields and rajkulo is managed for irrigation. However, due to rapid urbanization, the availability of arable land is somewhat decreasing.
Among Harisiddhi’s cultural heritage are the ancient musical instruments. There are around twelve to thirteen set of these instruments. They are played during different cultural festivals in accordance with traditional rituals of Harisiddhi.
As Harisiddhi is predominantly inhabited by the Newar community, the social and religious festivals here are practiced in accordance with Newari culture. Additionally, Harisiddhi is also renowned for its famous Newari cuisines. Beyond these attractions, Harisiddhi stands as an enchanting place with numerous other cultural and touristic features. For a more comprehensive understanding, we sincerely encourage you to visit Harisiddhi for both leisure and cultural immersion.
Thank you!
हरिसिद्धिको संक्षिप्त परिचय
भौगोलिक स्थिति
हरिसिद्धि ठाउँ, ललितपुर महानगरपालिकाको दक्षिणपूर्व क्षेत्रमा पर्दछ। यस ठाउँको आराध्यदेव श्री हरसिद्धि भवानीको नामबाट यस प्राचीन वस्तीको नाम हरिसिद्धि नाम रहन गएको बुझिन्छ। ‘हर’ भन्नाले महादेव र ‘सिद्धि’ भन्नाले शक्ति भएकाले हरसिद्धि अपभ्रंश भई हरिसिद्धि रहन गएको हो। नेपाल भाषामा जेष्ठ ग्राम, जेष्तापुर, जतल हुँदै जलदे पनि भनिन्छ। यो ठाउँ समुन्द्र सतहबाट १३४०.५० मिटरको उचाइमा रहेको छ। यसको अक्षांश २७°३८’ र देशान्तर ८५° २०’ रहेको छ र यसको क्षेत्रफ़ल करिब ३.१० वर्ग किलोमिटर रहेको छ। यहाँको पूर्वमा गोदावरी खोला, पश्चिममा कर्मनाशा खोला (कोडकु) , उत्तरमा सितापाखा (इमाडोल) र दक्षिणमा ठैव पर्दछ। हाल, यस हरिसिद्धि, ललितपुर महानगरपालिकाका वडा नं २८ र २९ पर्दछ। वि.सं २०७२ भन्दा पहिला हरिसिद्धि गा. वि. स.को नामले अस्तित्वमा रहेको थियो।
हरिसिद्धिमा हाल करिब १६६८४ जनसंख्या रहेको छ। जसमध्ये पुरुष ८३३० र महिला ८३५४ रहेका छन्। यहाँको वस्तीमा अधिकांश नेवार जातका महर्जन समुदाय रहेको पाइन्छ। यहाँका प्रमुख ठाउँहरु थान्सी, न्हुगाँचा, इगा:, लखुँर, पासीचो, शेरा, बरख्वा:, यचुख्वा:, अटख्वा:, सलिँख्वा:, मेलबुँ , गा:बुँ, मा:बुँ, प्वबुँ , सिल्बुँ , च्वबुँ , ख्वाफ:, भोन्गा, सिच्को, घौखा, पा:चो, साँ:ल, ख्यार, डार, झ्वाचा, इट, धुस:, ताल, ल्होँटापु, खोन्चा, च्वाकँपा, धोंप्वा, बजरन, नगुमा आदि हुन्। यी ठाउँहरुको जग्गाहरुको मलिलो माटोको कारणले अन्नको भण्डारको रुपमा परिचित रहेको छ। यी ठाउँहरुमा हाल आएर बस्तीहरुको विस्तार हुँदै आइरहेको छ। त्यस्तै, सांस्कृतिक महत्वका कनिख्य:, झौरख्य:, कुल देवता रहेको देगुँख्य:, मसान सहितको त:फा खल: समेत गरी अन्य ठाउँ ठाउँमा सार्वजनीक जग्गाहरु पनि रहेका छन्। यी मध्ये वडा न २८ कनिख्यमा र वडा न २९ लाँखा पुखुमा रहेको छ।
धार्मिक तथा सांस्कृतिक अवस्था
यहाँको धार्मिक तथा सांस्कृतिक धरोहरको रुपमा श्री हरसिद्धि भवानी त्रिशक्ति देवी प्रमुख हुन्। उक्त देवी प्यागोडा शैलीको तीसवटा गजुर सहितको चार तल्ले मन्दिरमा विराजमान हुनुभएको छ। त्यस्तै, यहाँ पाखचो टोल, साफल टोल, वपी टोल र समल टोल गरी चारवटा टोल, चारवटा ढोका र चारवटा गुथीको व्यवस्था हुनु पनि यहाँको विशेषता नै हो। प्रत्येक वर्ष यहाँ श्री हरसिद्धि भवानीको जात्रा देखाउने गरिन्छ। सो मध्ये फागु पुन्हीको जात्रा प्रमुख रहेको छ। त्यस्तै मंसिर शुल्क पूर्णिमा, फागु पुन्हीको दिनमा दिनभर नै र दशैंको नवमीका दिन पनि श्री हरसिद्धि भवानीको नाचको एक भाग देखाउने गरिन्छ।
श्री हरसिद्धि भवानीको नाच नेपाल सम्बत ६७ वा वि. सं. १००३ देखि सुरु भएको देखिन्छ र उक्त नाँच नेपालकै पहिलो मुकुण्डो नाँच भएको मानिन्छ। श्री हरसिद्धि भवानीको शक्ति संचयको रुपमा प्रत्येक बाह्र वर्षमा एकचोटी सिद्धि दनेगु गरिन्छ। सो कार्य गर्दा, राष्ट्र प्रमुखबाट टिका र पगरी (बेताली) लगाई सुभारम्भ गरिन्छ। श्री हरसिद्धि भवानीको दश जना च्याभुले र १९ जना गण पुजारी गरी जम्मा २९ जना रहेका छन्। सिद्धि दनेगु गर्दा पुजाआजा, होम, स्नान, साधना तथा दिवंगत हुनुभएका पुजारीको सट्टा नयाँ भर्ना आदि गर्ने गरिन्छ। सिद्धि दनेगु कार्य गर्दा आवश्यक पर्ने दाउरा भेखासिंको नामबाट फुलचोकी डाँडाबाट ल्याई होम गरिन्छ साथै प्रत्येक बाह्र वर्षमा एक पटक फुलचोकी माई तथा नौधारा माईको पुजाआजा गरि सिद्धि दनेगु कार्य समापन गरिन्छ। उक्त फुलचोकी माई पुजा र गोदावरी कुण्ड मेला समापनमा गोदावरी स्थित सांस्कृतिक चौरमा बसी हरसिद्धि भवानीको प्रतीकका रुपमा पुजा विश्राम गराई, प्रसाद ग्रहण गरि भोज खाने चलन रहेको छ। सो दिन श्रद्धालु भक्तजनहरुले आ-आफ्नो भाकल, इच्छा अनुसार हरसिद्धि भवानीका पुजारी गणहरुलाई फलफूल लगायत अन्य सामाग्रीहरु चढाई, दाफा भजन किर्तन गरी हरिसिद्धिबासी तथा छरछिमेकका हजारौँ जनहरुले भोजन गर्ने परम्परा रहिआएको छ।
त्यस्तै, हरेक बाह्र वर्षमा लाग्ने गोदावरी कुण्डको सिंहास्थ मेलामा पनि श्री हरसिद्धि भवानीका पुजारीहरूले पुजाआजा र स्नान गरेपछि मात्र मेला शुभारम्भ भएको मानिन्छ र अर्को वर्ष मेला समापन गर्न पनि श्री हरसिद्धि भवानीका पुजारीहरूले नै कुण्डको ढोका बन्द गरि मेला समापन गर्ने चलन अद्यापि रहेको छ।
सामाजिक परम्परा
यस हरिसिद्धि इलाकामा बसोवास गरिएका रैथाने महर्जनका लागि चारवटा गुथिहरुको व्यवस्था गरिएको छ। सो मध्ये त: गुथि (राज गुथि) सबैभन्दा ठुलो अर्थात् यहाँका अधिकांश जनताहरु समावेश भएको करिब आठ सय घर धुरीको सामूहिक गुथि हो। यो हरेक वर्षको चैत्र कृष्णपक्षको प्रतिपदामा श्री मच्छिन्द्रनाथको न्हवँ (स्नान) गर्ने दिनमा सुरु भई तीन दिनसम्म बसी आजुद्यो, अजिद्योको पूजाआजा गरि सम्पन्न गरिन्छ। उक्त गुथि बस्दा सुरुको दिनमा बेलुकातिर इन्द्रबाजा (का:बाजा) सहित हरिसिद्धिबासी सबैको पूजा संकलन गरी गुथियारहरु श्री मच्छिन्द्रनाथको न्हवँ (स्नान) गर्ने ठाउँ लगनखेलमा गई श्री मच्छिन्द्रनाथलाई चढाउने गरिन्छ। उक्त दिन हरिसिद्धिको पूजा आई श्री मच्छिन्द्रनाथलाई स्नान गराएपछि मात्र स्नानाकार्य पूरा भएको मानिन्छ।
साथै प्रत्येक महिनाको शुक्लपक्षको पारुको दिनमा गुथीका पालाहरू श्री मच्छिन्द्रनाथकहाँ विशेष पूजा चढाई बेलुका श्री हरसिद्धि भवानीको मन्दिरमा गई पारुद्यो (अजिद्यो) को पुजाआजा गरि समेबजी खाने चलन रहेको छ। सो बाहेक स्थानीय जनताको हकहितको लागि अन्य परि आउने कार्य पनि गर्दै आइरहेको छ।
त्यस्तै, उक्त गुथिहरु मध्ये अर्को गुथि अष्टमी गुथि हो। उक्त गुथि प्रत्येक वर्षको पौष शुल्कपक्षको सप्तमी, अष्टमी र नवमी गरि तीन दिन बसी आजुद्योको पुजाआजा गरि सम्पन्न गरिन्छ। साथै उक्त दिन मध्ये अष्टमीको दिनमा श्री हरसिद्धि भवानीलाई पूजा गर्ने र सोहि दिन श्री मच्छिन्द्रनाथलाई पनि पूजा गर्ने चलन रहेको छ।
त्यस्तै, उक्त गुथिहरु मध्ये मूल गुथि पनि एक हो। उक्त गुथि माघ शुल्क पूर्णिमाको दिन र भोलिपल्ट गरी दुई दिन बसी आजुद्यो, चह्रेद्योको पूजा गरी काम सम्पन्न गरिन्छ। साथै, हरेक वर्ष गठामुग चह्रे, बाला चह्रे, शिला चह्रे र पाहाँ चह्रे गरि चार वटा चह्रेको दिनमा श्री हरसिद्धि भवानीको मन्दिरमा पुजाआजा गरि विभिन्न चोकहरुमा गई बौजा माग्न जाने। त्यसपछि, चह्रेद्योलाई पुजा गरी समबेजी खाई, उक्त बौजा पीठ गई विभिन्न देव देवताहरुको नाम लिई आकाशमा चढाउने कार्य गरिन्छ। यसले गाउँ बासीका विभिन्न देव देवताहरुको पुजाआजा गर्ने वाचाहरु अधुरो रहेकोमा, उक्त बौजा चढाउँदा पुरा हुने विश्वास राखिन्छ। त्यस्तै, अन्तिम गुथि सल्ला गुथि हो। उक्त गुथि प्रत्येक वर्ष बाला चतुर्दशीको दिनमा सुरु भई तीन दिनसम्म बसी आजुद्यो (महादेव) भैरवको पूजाआजा गरि सम्पन्न गरिन्छ।
ती गुथिका गुथियारहरु सम्पूर्ण नेवारहरु नै रहेकाले यहाँका जन्मदेखि मृत्युसम्मका संस्कारहरु सबै नेवार संस्कार अनुसार नै चलिआएको छ। सो अनुसार, शुभकार्यमा कुनैपनि मानिस जन्मदा पास्नी (मचाबु ब्यंकेगु), मचा जंकु, व्रतबन्ध (कयतापुजा), बाह्रा (गुफा राख्ने), इहिपा (शुभ विवाह), जंकु (भिम रथारोहण), निक: जंकु (चन्द्र रथारोहण), स्वंक: जंकु (देव रथारोहण), पेक: जंकु (महादेव रथारोहण) समेत गर्ने प्रचलन रहेको छ। त्यस्तै, मृत्यु संस्कारमा लोचा:, न्हेनाबु, घसु:, लत्या, खुला, दकिला र निदँ तिथि समेत गरी कसै कसैले वार्षिक तिथिमा प्रत्येक वर्ष पनि श्राद्ध गर्ने गरिन्छ। मृत्यु संस्कार गर्दा दाह संस्कारको लागि आवश्यक पर्ने दाउरा जोलासिंको नामबाट गोदावरीको फुलचोकी जङ्गलबाट प्रत्येक वर्ष, प्रत्येक घर धुरीको एक भारी दरले गुथीद्वारा दाउरा ल्याई दाह संस्कार गर्ने चलन रहेको छ।
त्यस्तै, यहाँका मुख्य चाडपर्वहरुमा गठामुग: चह्रे, व्याँ जानकेगु पुन्हि (गुन्हुपुन्हि), सापारु (गाईजात्रा), बुवाको मुख हेर्ने औँशी (कुशे औँशी), ञँयापुन्हि (इन्द्र जात्रा), दशैँ, तिहार, थिँलापुन्ही, माघे संक्रान्ती, श्री पञ्च्मी (देवाली पूजा), फागु पुन्हि, खायुसंल्हु (वैशाख एक गते), आमाको मुख हेर्ने औँशी (मातातीर्थ औँशी), अक्षय तृतीया र सिठिनख: प्रमुख हुन्।
शैक्षिक अवस्था
यस हरिसिद्धिमा एक मात्र सामुदायिक (सरकारी) विद्यालय, “श्री हरिसिद्धि मा.वि.” रहेको छ| सो विद्यालय, वि. स. २००५ सालमा स्थापना भई निरन्तर रुपमा संचालन हुँदै यस वर्ष २०८० कातिक १५ गतेका दिनमा हिरक जयन्ती मनाएको छ। यस विद्यालयमा प्रथम महिला प्र.अ. का रुपमा हाल यहाँकै स्थानीय आशादेवी महर्जन कार्यरत हुनुहुन्छ। साथै, यहाँ सातवटा संस्थागत मा. वि. विद्यालयहरु र पांच वटा मन्टेश्वरीहरु रेहेका छन्।
यहाँ वस्ती विकास संगै बसाई सरि आएका मानिसहरुको क्रम पनि बढ्दै गएकोले सोहि विद्यालयम अध्ययन गर्ने विद्यार्थीको संख्या पनि बढ्दो छ। यहाँ नेपाल क्यान्सर हस्पिटल तथा रिसर्च सेन्टर पनि रहेको छ। त्यस्तै, यहाँ ‘अटिजम केयर नेपाल सोसाइटि’ पनि रहेको छ।
अन्य सम्पदा
यहाँको आफ्नै मौलिक तथा परम्पराको नेवार संस्कृतिका सम्पदाहरु रहेका छन्। जस्तै: पाटी पौवा, इनार, कुवा, पोखरी, हिटी, कुलो आदि छन्। सो मध्ये धुस: हिटीमा हालसम्म पनि पानी आई खानेपानीको आपूर्ति गरिरहेको छ। यहाँका कुनै कुनै पाटी पौवाहरुमा धार्मिक तथा साँस्कृतिक रुपमा पुजाआजा गरि समेबजी खाने/दिने चलन रहेको छ। त्यस्तै, पोखरीहरु मध्ये मन्दिर परिसरमा रहेको द्यो पुखु (देव पोखरी) प्रमुख हुन्। त्यहाँ प्रत्येक वर्षको गाईजात्राको भोलिपल्ट द्वितीयाको दिनमा श्री हरसिद्धि भवानीका पुजारीहरू स्नान गरी मेला भर्ने गरिन्छ। त्यसपछि मिकुमंका खल: र यहाँका बासिन्दाहरुले पनि स्नान तथा मेला भर्ने गरिन्छ। त्यस्तै, विगत कालका यहाँका खानेपानीका मुल श्रोत मानिएका इनारहरु कुनै वैशाख १ गते र कुनै सिठीनख: का दिनमा सफा गर्ने चलन अद्यापी छँदैछ। यस हरिसिद्धि इलाकामा अधिकांश समथर र मलिलो माटो रहेकाले सो जग्गामा खेतीपाती गर्नको लागि राजकुलोको व्यवस्था गरि सिंचाई गर्ने प्रबन्ध मिलाइएको छ। उक्त जग्गामा वर्षातको समयमा पानी नपरी असार पन्ध्रसम्ममा रोपाईं हुन नसक्ने अवस्थामा शुभ साहित हेरी श्री फुलचोकी माई तथा नौधारा माईलाई पूजा आराधना गर्दा पर्याप्त मात्रामा वर्षा हुने जनविश्वास रहेको छ। हाल आएर सो उब्जाउ जग्गा बढ्दो सहरीकरणले गर्दा मासिँदै गइरहेको छ।
यस हरिसिद्धिको सांस्कृतिक सम्पदा मध्ये यहाँका पुराना बाजागाजाहरु पनि हुन्। यी बाजाहरु अठारवटा रहेका छन्। ती बाजाहरु आ-आफ्नो रितिरिवाज अनुसार सांस्कृतिक पर्वहरुमा बजाउँदै आइरहेका छन्।
अत: हरिसिद्धि अधिकांश नेवारहरुको मात्र वस्ती भएकाले यहाँको सामाजिक तथा धार्मिक पर्वहरु नेवारी संस्कृतिको पाइन्छ। साथै, हरिसिद्धि नेवारी परिकारहरुको लागि पनि प्रख्यात रहेको छ। त्यसैले, नेवारी परिकारको पसलहरु पनि जता ततौ पाइन्छ। हरिसिद्धि, यी आकर्षणहरु बाहेक पनि अन्य थुप्रै सांस्कृतिक र पर्यटकीय विशेषताले सिंगारिएको रमणीयस्थल हो। यस बारे अझ विस्तृत रुपमा अध्ययन गर्न, यहाँहरुलाई हरिसिद्धिमा भ्रमण र मनोरन्जन गर्नको लागि हार्दिक अनुरोध गर्दछौँ।
गणेश कुमार महर्जन, वडा अध्यक्ष- २९
विरेन्द्र महर्जन, वडा अध्यक्ष- २८
वडा नं २८ को समन्वयमा वडा नं २९ बाट निर्माण गरिएको क्युआर कोड (QR Code)
धन्यवाद!
सन्दर्भ
चन्द्र गोविन्द महर्जन
बेखाराम महर्जन
अकल दास महर्जन
