“Namaste! Welcome to the tourist area of Domukha!”
Background of Domukha Located in Jhapa district in eastern Nepal, Domukha offers complete relief from the hustle and bustle of city life and provides a peaceful environment for visitors. Surrounded by lush green hills, the Kanakai River, and other scenic spots, this area is a serene retreat. Domukha is a beautiful religious and tourist destination situated on the banks of the Kanakai River in Ward No. 10 of Shivasatakshi Municipality, Jhapa district of Mechi Zone, bordering Ward No. 8 of Mai Municipality of Ilam district to the north.
This place is known as Domukha because the Korean Development Corporation (KDC), with Japanese financial and technical support, constructed a canal diverting the Kanakai River southward from its eastern front, splitting it into two outlets. The natural beauty and environmental richness of this area make it ideal for tourism development. Due to the religious significance and the influx of devotees, as well as the large number of people visiting annually for picnics, film/documentary shootings, and leisure from both within Nepal and abroad, the Domukha Religious and Tourism Development Management Committee was established in 2062 B.S. (2005 A.D.) to promote tourism, develop religious sites, and provide better facilities.
The popular Nepali film Saathi, starring megastar Rajesh Hamal along with Karishma Manandhar, Gauri Malla, Nir Shah, Basundhara Bhusal, and Mithila Sharma, was also filmed here.
Origin of Domukha and the Kanakai Irrigation System The Kanakai River originates from the Mahabharat mountain range, cutting through the Chure hills and emerging on the eastern slope. With Japanese financial and technical support, KDC built a canal diverting the river southward, resulting in two outlets, hence the name “Domukha” (meaning “two mouths”).
The office of the Kanakai Irrigation System (KIS) is located in Gainde, Jhapa, Province No. 1 of Nepal. The intake structure of KIS, a weir-type headworks, is situated in Domukha, about 3 kilometers north of the Kanakai bridge along the East-West Highway. A weir is a barrier across a river that changes the flow characteristics and typically raises the water level.
The diversion site was selected on the Terai plain where the Kanakai River descends from the hills. Kanakai, a tributary of the Ganges River, is classified as a second-tier river in Nepal. It flows into Bihar, India, becoming the Mahananda River.
The Kanakai Irrigation Project (KIP) was originally developed to promote agriculture in the Kanakai river basin. Currently, it provides irrigation to approximately 5,000 hectares of farmland, with the potential to expand to 10,000 hectares of paddy land year-round.
KIS operates in Reach-I with an intake capacity of 10.15 cumecs. The main canal extends 36 kilometers from Reach-I to Reach-V, with 22 secondary canals named S-0 to S-22 covering 74 kilometers, and 315 tertiary and direct tertiary canals spanning 130 kilometers. This system provides consistent irrigation to around 8,000 hectares of land across four municipalities: Shivasatakshi, Kamal, Gauradaha, and Gaurigunj in Jhapa district.
The area includes several tourist attractions like Domukha, Dhanuskoti, Chuli, Chepti, and Maipokhari along the Mai or Kanakai River. The irrigation system is now managed under the Kanakai Irrigation Management Office of Province 1’s Ministry of Physical Infrastructure Development (MOPID), in cooperation with the Kanakai Canal Water Users’ Association.
Significance of the Area: The area is gaining popularity as a destination for picnics, film shootings, photography, zoo visits, and refreshing swims in the cold waters of Kanakai Mai during summer. The Kanakai Mai River is believed to fulfill wishes when worshipped, adding spiritual significance. Visitors can also experience Kirati culture, including its unique cuisine, dance, and music.
Other Attractions: Due to its location in the Chure hills, Domukha offers opportunities to explore various natural resources like greenery, herbs, wildlife, the river’s flow, and panoramic views of Ilam’s hills and Jhapa’s plains from Chuli. The origin of the Kanakai canal can also be observed. The region is inhabited by diverse ethnic groups who preserve their languages, religions, traditions, customs, attire, and rituals, fostering strong social harmony.
During the monsoon, hundreds of hectares of fertile land in Jhapa are at risk of flooding from the Mai or Kanakai River. It’s a delight to see local Majhis (fishermen) diving into the river and children cooling off in the sun.
Every year on Magh 1st, Kotihom of Surunga Municipality organizes the Mai Mela, attracting hundreds of thousands of visitors from Jhapa, Morang, Ilam, and even parts of India. Local people use the Kanakai Aryaghat near Kotihom for funeral rites, newly built through public investment.
Domukha offers a window into the lifestyle of eastern Nepal and is an excellent destination for tourists seeking an immersive cultural experience.
Transportation: Domukha is about 3 km north of the East-West Mahendra Highway, accessible by blacktopped road via Maidhar. Rental vehicles are readily available. Visitors can also reach Domukha from Bhadrapur Airport via Birtamode, Surunga, and Maidhar.
Visiting Hours: Visitors typically come between 6 AM and 5 PM for picnics, filming, worship, and sightseeing. The peak tourist season is from Kartik (October-November) to Baisakh (April-May). During the month of Shrawan, Bolbam devotees visit to offer water to Lord Shiva.
Important Guidelines:
Activities against the law are strictly prohibited.
Animal sacrifice is not allowed in the area of Vaishnav Devi Temple.
Swimming is not permitted in restricted zones.
Littering along the riverbanks is strictly forbidden
Nepali language voice: Shobha Adhikari; Nepali language voiceover artist
Limbu language voice: Bishnu Maya Singak (Working at Radio Nepal Dhankuta and Gorkhapatra.)
नमस्ते! हजुरलाई पर्यटकीय क्षेत्र दोमुखामा स्वागत छ।
दोमुखा पृष्ठभुमि
नेपालको पूर्वी क्षेत्रको झापा जिल्लामा अवस्थित दोमुखाले समयको व्यस्तता र शहरिया जीवनशैलीको समस्याहरुबाट पूर्ण रुपमा राहत दिनुका साथै आगन्तुकहरूका लागि शान्ति र शान्त वातावरण प्रदान गर्दछ किनभने यो हरिया पहाडहरू, कनकाई नदिको किनारमा र अन्य रमणीय क्षेत्रहरूले घेरिएको छ। मेची अञ्चल झापा जिल्ला शिवसताक्षी नगरपालिका वार्ड नं. १० मा ईलाम जिल्लाको माई नगरपालिका वार्ड नं.८ को दक्षिण, कनकाई नदिको किनारमा अबस्थित मनोरम धार्मिक तथा पर्यटकीय क्षेत्रलाई दोमुखा क्षेत्र भनिन्छ । महाभारत पर्वत श्रृखलाबाट उत्पति भईचुरे पहाडलाई चिर्दै पूर्व मोहडा पारी निस्कने कनकाई नदीमा जापानी आर्थिक तथा प्राविधिक सहयोगमा कोरियाली विकास निगम K.D.C. ले पूर्व मोहडाको कनकाई नदीबाट दक्षिण तर्फ नहर निर्माण गरी नदीलाई दुई मुखमा बिभाजन गरेको हुँदा यो क्षेत्र दोमुखा भनि परिचित हुन गएको हो । यस क्षेत्र प्राकृतिक तथा वातावरणिय रुपले सुन्दर रहेको छ र पर्यटकीय क्षेत्र स्थापनाको लागि पूर्वाधार समेत रहेको र धार्मिक रुपमा पनि भक्तजनहरुको आवत–जावत भई रहने हुँदा र अव्यवस्थित रुपमा बार्षिक लाखौं संख्थामा यस क्षेत्रमा बनभोज खान आउने, बिभिन्न चलचित्र लगायत अन्य डकुमेन्ट्रिको लागि छायाङ्कन गर्न तथा मनोरञ्जन गर्न देश विदेशबाट पर्यटकहरु आउने हुँदा यस क्षेत्रमा पर्यटकीय विकास, धार्मिक स्थलको विकास साथै पर्यटकहरुलाई आकर्षित गर्न र सेवा सुविधा पुर्याउन व्यवस्थित तरिकाबाट पर्यटकीय क्षेत्रको विकास गरी शान्त तथा रमाईलो वातावरणमा वनभोज खाने, छायाङ्कन गर्ने, मनोरञ्जन गर्नेव्यवस्था मिलाउनको लागि श्री दोमुखा धार्मिक तथा पर्यटकीय विकास व्यवस्थापन संस्था नामाकरण गरी बि. सं. २०६२ मा स्थापना भयो। बक्स आफ़िशमा सुपरहिट चलचित्र, महानायक राजेश हमालका साथै करिश्मा मानन्धर, गौरी मल्ल, निर शाह, बसुन्धरा भुसाल, मिथिला शर्मा, आदि, जस्ता दिग्गज कलाकारहरुद्वारा अभिनय भएको ‘साथी’ को सुटिङ्ग पनि दोमुखामा भएको थियो।
दोमुखाको उत्पत्ति र कन्काई सिँचाइ प्रणाली
महाभारत पर्वत श्रृखलाबाट उत्पति भईचुरे पहाडलाई चिर्दै पूर्व मोहडा पारी निस्कने कनकाई नदीमा जापानी आर्थिक तथा प्राविधिक सहयोगमा कोरियाली विकास निगम K.D.C. ले पूर्व मोहडाको कनकाई नदीबाट दक्षिण तर्फ नहर निर्माण गरी नदीलाई दुई मुखमा बिभाजन गरेको हुँदा यो क्षेत्र दोमुखा भनि परिचित हुन गएको हो। कन्काई सिँचाइ प्रणाली (KIS) को कार्यालय नेपालको प्रदेश नम्बर १, झापा जिल्लाको गैंडेमा छ। KIS वेइर प्रकारको हेडवर्क्स झापा जिल्लाको दोमुखामा अवस्थित छ, जुन पूर्व-पश्चिम राजमार्गको कन्काई पुलबाट लगभग ३ किलोमिटर उत्तरमा गैंडेमा छ । ‘वेइर’ प्रकारको हेडवर्क्स भनेको नदीको चौडाइमा रहेको अवरोध जसले पानीको प्रवाह विशेषताहरूलाई परिवर्तन गर्छ र सामान्यतया पानीको सतहको उचाइमा परिवर्तन ल्याउँछ।कन्काई नदीको ढलानबाट तराई मैदानमा बग्ने डिबाउचिङ पोइन्टलाई डाइभर्सन वेयर साइटको रूपमा छनोट गरिएको थियो। गंगा नदीको सहायक नदी कन्काई नदी KIS स्रोत नदी हो। नेपालको महाभारत पर्वत शृङ्खलामा उत्पत्ति हुने कन्काई नदीलाई दोस्रो श्रेणीको नदीको रूपमा वर्गीकृत गरिएको छ। यसको प्रवाहको क्रममा भारतको बिहार राज्यको किशनगंज जिल्लामा पुग्दा महानन्द बनेर बग्छ ।
कन्काई सिँचाइ परियोजना (KIP) मूल रूपमा कन्काई नदी बेसिनमा कृषि विकासको प्रारम्भिक चरणको रूपमा विकसित गरिएको थियो जसले गर्दा हालको लगभग ५००० हेक्टर जमिन कृषि सिँचाइ गर्न सकिन्छ, जसले गर्दा निकट भविष्यमा वर्षभरि सिँचाइ सुविधा प्रयोग गरेर कुल १०००० हेक्टर धान जमिन विकास हुने सम्भावना छ। कन्काई सिँचाइ प्रणाली रिच- I मा १०.१५ क्युमेक इन्टेक क्षमताको साथ सञ्चालित छ र -I देखि R-V सम्म मुख्य नहरमाथि क्रमशः ३६ किलोमिटर बग्छ। यो S-0 देखि S-22 नामक २२ वटा माध्यमिक नहरहरू हुँदै ७४ किलोमिटर बग्नेछ, साथै ३१५ वटा तृतीयक र प्रत्यक्ष तृतीयक नहरहरू हुँदै १३० किलोमिटर बग्नेछ। यसले झापा जिल्लाका चार पालिकाहरू: शिवसताछी, कमल, गौरादह र गौरीजंगमा ८००० हेक्टर जमिनमा निरन्तर सिँचाइ गरिरहेको छ। कन्काई माई वा माई खोलामा दोमुखा, धनुस्कोटी, चुली, चेप्ती र माईपोखरी जस्ता पर्यटनका धेरै बिन्दुहरू छन्।कन्काई सिँचाइ प्रणाली अब कन्काई नहर पानी उपभोक्ता संघको सहयोगमा प्रदेश १ को MOPID अन्तर्गत कन्काई सिँचाइ व्यवस्थापन कार्यालयद्वारा व्यवस्थापन गरिएको छ।
यस क्षेत्रको महत्वः
यस क्षेत्रमा वनभोज खान आउने, चलचित्र सुटिङ्ग गर्न आउने, फोटो खिच्न आउने, चिडिया घर हेर्न आउने, गर्मिको बेला कनकाई माईको चिसो जलमा स्नान गर्न, रमाउन आउने भएकाले यस क्षेत्रको ठूलो महत्व बढ्दै आएको छ। यस क्षेत्रमा रहेको कनकाई माई नदीमा पुजा आजा, दर्शन गरे मनकामना पुरा हुन्छ भन्ने धार्मिक महत्व धेरै छ । दोमुखामा किराँती जीवनशैलीको पनि अनुभव गर्न सकिन्छ, विशिष्ट खाना, नृत्य र संगीतको साथमा।
अन्य आकर्षणः
यस क्षेत्रमा पर्यटकहरुले चुरे पहाड भएकोले बिभिन्न बस्तुहरुको अन्वेशण गर्न सकिने स्थान हो । यस ठाउँमा चुरे पहाड भित्र रहेको हरियाली वनस्पति, जडिबुटि, जङ्गली वन्यजन्तु, कनकाई नदीको बहाव, चुलीबाट ईलाम जिल्ला भित्रका बिभिन्न स्थानहरुको अवलोकन गर्न र झापाका तराईका फाँटहरुलाई दृष्य अवलोकन गर्न र कनकाई नहरको उत्पतिलाई अवलोकन गर्न सकिन्छ । यस क्षेत्रमा बिभिन्न जातजाती, भाषा, धर्म, संस्कृति, रितिरीवाज, परम्परा, भेषभुषा र संस्कारको जगेर्ना गर्दै भाईचारा सम्बन्धलाई बलियो बनाई बिभिन्न जात–जातीहरुका मानिसहरुको बसोबास रहेको छ ।
माई खोला वा कन्काई नदीमा मनसुनको समयमा झापाको सयौं हेक्टर उर्वर मैदानहरू बग्ने सम्भावना छ। स्थानीय माझीहरू नदीमा हाम फाल्दै र केटाकेटीहरू घाममा शीतल हुँदै गरेको देख्नु साँच्चै रमाइलो हुन्छ। माघ १ गते, कोटिहोम सुरुङ्गा नगरपालिकाले वार्षिक माई मेला मेला आयोजना गर्दछ, जसले झापा, मोरङ, इलाम र भारतका अन्य भागहरूबाट लाखौं आगन्तुकहरूलाई आकर्षित गर्दछ। स्थानीयहरूले कोटिहोम नदीको किनारमा मृत्यु संस्कारको लागि कन्काई आर्यघाट प्रयोग गर्छन्, जुन सार्वजनिक लगानीद्वारा नयाँ निर्माण गरिएको थियो। दोमुखाले पूर्वी नेपालका मानिसहरूको जीवन शैलीमा झ्याल प्रदान गर्दछ र संस्कृतिलाई पूर्ण रूपमा अनुभव गर्न चाहने पर्यटकहरूको लागि उत्कृष्ट स्थान हो।
यातायातः
यातायातको लागि महेन्द्र राजमार्ग देखि ३ कि.मि. उत्तरमा रहेको पर्यटकीय स्थलसम्म आउनको लागि पीच सडकको बाटो हुँदैं माईधारबाट दोमुखा आउन प्रशस्त रुपमा भाडाका सवारी साधन पाइन्छ । साथै, भद्रपुर विमान स्थलबाट पनि सिधै बिर्तामोड, सुरुङ्गा, माईधार हुँदै दोमुखा आउन सकिन्छ ।
यात्रा समयः
बिहान ६ बजेबाट बेलुकीको ५ बजेसम्म यस क्षेत्रमा वनभोज खान, चलचित्र सुटिङ गर्न पुजा गर्न, दृष्य अवलोकन गर्न आउने गर्दछन् । बिशेष गरी कार्तिक देखि वैशाखसम्म यहाँ पर्यटकहरुको घुइँचो लाग्ने गर्दछ । विशेष गरि, श्रावण महिना भर श्री महादेव भगवानका लागि पानी चडाउन बोलबमका भक्तजनहरु आउने गर्दछन् ।
ध्यान दिनुपर्ने कुराः
कानुनको मर्यादा विपरित कुनै पनि काम गर्न पाईदैन । वैश्वणव देवी माताको मन्दिर एरियामा बली भोग दिन पाईदैन । समितिले प्रतिबन्ध लगाएको क्षेत्रमा पौडी खेल्न पाईदैन । नदी किनारमा फोहोर मैला गर्न पाईदैन ।
विष्णु माया सिङगक
(रेडियो नेपाल धनकुटा र गोरखापत्रमा कार्यरत ।)
नेपाली भाषा स्वर: शोभा अधिकारी; नेपाली भाषा कलाकार
लिम्बु भाषा स्वर: विष्णु माया सिङगक
(रेडियो नेपाल धनकुटा र गोरखापत्रमा कार्यरत ।)
