Welcome to Bhringareshwor Mahadev !
Welcome to Shree Bhringareshwor Mahadev of Sunaguthi located in Ward No. 27 of Lalitpur Metropolitan City of Kathmandu Valley. This temple is located in Sunaguthi within Lalitpur Metropolitan City of Bagmati Pradesh. The name of Sunaguthi village is derived from the word “Bhringar Gram”. “Bhringar” means a gold urn or a gold jar. It is believed that the word “Bhringareshwor” is derived from the same word which means the deity that helps in spiritual or intellectual awakening and gives freedom from worldly bonds.
History and Structure of Bhringareshwor Mahadev:
According to GopalRaj genealogy (Gopalraj Vanshawali), the oldest genealogy of Nepal, it is mentioned that Bhringareshwor Mahadev is older than Shree Pashupatinath. The Mahadev here is considered as one of the most ancient Mahadev in Nepal. The Mahadev of this temple is considered to be about five thousand years old. As a result, this temple of Mahadev has created a unique original history of its own.
The current form of the Bhringareshwor temple located in Sunaguthi can be seen in the Dome shaped i.e. Gumbaz style. As soon as you enter from the main entrance of the temple, you can see the beautiful and artistic temple of Bhringareshwor Mahadev with its beautiful golden plated pinnacle, dome style roof, brick wall with doors on all four sides. The tundals here are special, attractive and unique. These tundals (a small carved wood block) have also made this temple more artistically appealing.
The temple was rebuilt after it was greatly affected by the earthquake of 1990 B.S.
Around the Bhringareshwor Mahadev temple complex
As soon as you enter the main gate (western) of the temple, and pass the temple of Mahadev on the right and the Bhringu Narayan along with the Peepal tree on the left and if you go straight ahead you can see another gate on the eastern side. Directly ahead of the temple, and near the eastern gate, you can also see an idol of Nateshwor. Locals say that Nateshwor’s temple has been kept in the same place without maintenance as it is believed that people might turn insane by the influence of Nateshwor’s power.
Exiting through that door, on the outer side, you can observe the Ganesh Temple on the left side. According to the tradition, Lord Ganesh is worshipped first.
After worshipping Ganesh, you can enter again through the same door and proceed to the courtyard of the Mahadev Temple. Before entering the door, you can see Buddha Temple on the right side of Ganesh Temple which was established by the locals. For the locals, this door on the eastern side of the temple, serves as an alternative entrance. There is another door on the northern side of the temple through which one can visit Balkumari temple.
Entering the temple premises, if you proceed ahead keeping Mahadev Temple on your right side, you can see the Uma Maheshwar Temple and the Jagannath Temple on your left. On the southern side of the Mahadev Temple is the Kirtimukha Bhairav, whose face is covered to avoid any potential harm. As the superstitious belief suggests that looking at the face could bring misfortune, this practice has resulted in keeping the idol of Bhairav inverted till date.
If you go ahead circumambulating the Jagannath temple, you can see the statue of Hanuman right in front of you. Along with the statue of Hanuman, you can also see a tall and artistic Trishul of stone which is estimated to be fifteen feet in length. There is a donation box on the side of the trishul in which devotees offer alms (daan). If you pass the trishul to the right and go straight ahead, you will reach the western door of the Mahadev temple.
During regular puja, it is customary to first visit Mahadev through the western door, then go to the northern door and then passing through the southern and the eastern door, return to the northern door again. Now it is customary to visit the eastern and southern doors respectively. Inside the temple there is a three feet tall Shivalinga. This Shivalinga is regularly adorned with water, worship, Rudri Paath (recitations), and Aarti (devotional ceremonies). However, apart from the priest, others are not allowed to perform rituals inside the temple.
The Shree Bhringareshwor Shivalinga is one of the sixty-four self-manifested Jyotirlingas. Moreover, there is a belief that a complete circumambulation around the Mahadev Temple is not performed.
After worshipping from all four doors, it is customary to go down the steps of the temple and pay worship to Nandi in front of the temple. The Nandi carved out of a single stone is very large. From there, on the left side you can see the idols of Char-dham (Jagannath, Rameshwar, Kedarnath and Badrinath) along with Bhajan Mandali next to the idols. After worshipping at Char Dham, if you proceed ahead with the Mahadev Temple on the right, you can see Bhringu Narayan on your left.
To the right of Bhringu Narayan you can see a well. It is also called Gyanakunda or Gyanpavikunda. After worshipping the sacred fig tree (peepal) located just ahead, you can worship the image of Vasuki Naga (snake deity) situated to the left of the Peepal tree.
Adjacent to these, there are the idols of Mahankal, Saraswati, and Radha Krishna. There is also a practice of worshipping those idols that are present there.
You can also see five large stone inscriptions in this Bhringareshwor Mahadev temple complex.
Myths
According to a myth, the Kush ring, worn by the priest while worshipping Bhringareshwor Mahadev, was transformed into a golden ring. Similarly, many myths are famous in Sunaguthi like the sickle used for cutting grass turned into a golden sickle by the miraculous power of Bhringareshwor Mahadev. Elders have been talking about the supernatural power of Bhringareshwor Mahadev that can turn a priest’s ring and sickle into gold.
Beliefs and festivals
There is a popular belief that if there is no rain at the time of planting paddy in the village during the rainy season, the villagers of Sunaguthi and neighboring villagers bathe Bhringeshwor Mahadev with a stream of milk and perform hompuja (Fire ritual). It is believed that this ritual brings rain.
At the western side of the temple, there is a stone slab where people offer prayers to Lord Hanuman. There is a popular belief that if pieces of jyamir or bimira are placed and garlands are offered in the hole where Hanuman is worshipped, and, children suffering from diarrhea and stomach aches and other diseases will be cured.
The establishment of Bhajan Mandal on this temple was done on Chaitra 4th of the year 2064 B.S. After the establishment of this Bhajan Mandal, every Monday, and on the days of Ekadashis, and on Purnimas, religious hymns and devotional songs are sung from 6:00 AM to 8:00 AM, and the devotees are offered tea as well.
Jatra is held in this temple complex on the day of Chaitra Shukla Purnima. The deities to be worshiped on the day of Khat Jatra are Shree Ganesha, Shree Kumar, Shree Mahadev and Shree Balkumari.
In the Jagannath temple, on the day of Ramnavami, a special pooja is performed from morning till night, Bhajan Kirtan is performed and Prasad is distributed and the pooja ends. Also, festivals like Krishna Janmashtami, Lakshmi Puja, Mahashivratri are celebrated here.
Similarly, special pujas are performed during the month of Shrawan, Chaitra Purnima, Haritalika Teej and Krishna Janmashtami. Similarly, every year Maha Shivaratri is celebrated by singing bhajan kirtan from 6 AM to 12 PM. On the same day, in the morning, around 1.5 lakhs lights (batti) are lit and people burn firewood in the Yagyakunda (a special place for performing fire rituals).
In addition, on the full moon day of every month i.e. during the Purnimas, there is a practice of honoring the senior citizens of Sunaguthi village by providing prasads, performing religious bhajan kirtan, and providing food to them as well as distributing prasads to all the devotees present there.
A postal stamp of Bhringareshwor Mahadev has also been published. Postal stamps of Bhringareshwor Mahadev have been published by Postal Service Department of Nepal since Paush 13, 2073 B.S.
Read Stories of Heritages of Nepal …
References
Shree Bhringareshwor Mahadev Itihas tatha Mahimako Adhyan
Shree Bhringareshwor Sudhar tatha Briddha Sewa Samiti, Sunaguthi, Lalitpur
For more info:
Ramchandra Maharjan, 9851040959
Chairman
Shree Bhringareshwor Sudhar tatha Briddha Sewa Samiti, Sunaguthi, Lalitpur
नमस्ते! भृङ्गारेश्वर महादेवमा यहाँहरुलाई स्वागत छ।
ॐ त्र्यम्बकं यजामहे
सुगन्धिं पुष्टिवर्धनम् ।
उर्वारुकमिव बन्धनान्
मृत्योर्मुक्षीय मामृतात् ॥
ॐ भृङ्गारेश्वराय नम:
बाग्मती प्रदेशको ललितपुर महानगरपालिका वडा नं २७ मा अवस्थित सुनागुथिको श्री भृङ्गारेश्वर महादेवमा हजुरहरुलाई स्वागत छ। सुनागुथि गाउँको नाम “भृङ्गार ग्राम” भन्ने शब्दबाट आएको पाइन्छ। “भृङ्गार”को अर्थ सुनको कलश अथवा सुनको गाग्री भन्ने बुझिन्छ। सोहि शब्दबाट “भृङ्गारेश्वर” शब्द आएको मानिन्छ। जसको अर्थ सुवर्णकलशरुपी देवता वा सांसारिक बन्धनहरुबाट मुक्ति दिलाउने देवता भन्ने बुझिन्छ।
मन्दिरको इतिहास र बनावट
नेपालको सबैभन्दा पुरानो वंशावली गोपालराज वंशावलीमा उल्लेखित घटनाक्रमहरुलाई आधार बनाउँदा भृङ्गारेश्वर महादेव श्री पशुपतिनाथ भन्दा पनि पुरानो हो भन्ने कुरा अनुमान गर्न सकिन्छ। कलियुग सुरु हुन थालेपछि, हिमालय पहाडका बिच भागमा रहेको, घना जङ्गल भएको ठाउँमा भृङ्गारेश्वर महादेवको उत्पत्ति भयो। अनि गौतम आदि ऋषिहरुले त्यहाँ गौतमेश्वर आदि देवताहरु स्थापना गरे। जसपश्चात् भृङ्गारेश्वर महादेव भने श्लेष्मान्तक वनमा नै विहार गरि रहन लाग्नुभयो। त्यसपछि मात्र “नेप” नाम गरेका एकजना गोपालले पशुपतिको प्रतिष्ठा गरे र पशुपति महादेवको उत्पत्ति भयो भन्ने कुरा उल्लेख भएको पाइन्छ।
नेपाल संवत् ६७४ (वि. सं. १६१०) माघ शुक्ल पञ्चमी सोमबारका दिन महादेवको निमित्त विष्णुसिहंले यो मन्दिर बनाउनु भयो भन्ने कुरा भृङ्गारेश्वरको विष्णुसिहंको अभिलेखमा पाइन्छ।
करिब पाँच हजार वर्ष पुरानो भृङ्गारेश्वरको महादेवलाई नेपालमा रहेका महादेवाहरु मध्येमा अति प्राचिन महादेव मानिन्छ। यहि प्राचिन इतिहास बोकेको कारणले गर्दा यस मन्दिरले सुनागुथिमा आफ्नै छुट्टै पहिचान बनाएको छ।
सुनागुथिमा अवस्थित भृङ्गारेश्वर मन्दिरको वर्तमान स्वरुप गुम्वज शैलीमा देख्न सकिन्छ। मन्दिरको मुख्य प्रवेद्वारबाट प्रवेश गर्ने बित्तिकै तपाईँले ढलौटमा सुनको जलप लगाइएको सुन्दर गजुर, गुम्वज शैलीको छाना, इँटाको गाह्रो र चारैतिर ढोका भएको सुन्दर तथा कलात्मक भृङ्गारेश्वर महादेवको मन्दिर देख्न सक्नुहुनेछ। यहाँका टुँडालहरु विशेष, आकर्षक र अद्वितिय छन्। पुराना र मौलिक टुँडालहरुले गर्दा पनि यस मन्दिरलाई थप कलात्मक बनाएको छ। वि. सं. १९९० को भुकम्पले पुरै भत्किएपछि यो मन्दिर पुन: निर्माण गरिएको हो।
मन्दिर परिसरको सेरोफेरो
मन्दिरको मुख्यद्वारबाट प्रवेश गर्ने बित्तिकै, महादेवको मन्दिरलाई दायाँ र भृङ्गु नारायण साथै पिपलको बोटलाई बायाँ पारेर सिधा अगाडि जानुभयो भने तपाईँले पूर्वपट्टि अर्को एउटा द्वार देख्न सक्नुहुन्छ। मन्दिरको उत्तरपट्टि अर्को पनि द्वार रहेको छ जसबाट बालकुमारी मन्दिर दर्शन गर्न जान सकिन्छ।
मन्दिरबाट सिधा अगाडि पूर्वपट्टिको द्वार नजिकै तपाईँले नाटेश्वरको प्रतिमा पनि देख्न सक्नुहुन्छ। नाटेश्वरको शक्तिबाट प्रभावित भई “पागल” हुनसक्ने भएकाले नाटेश्वरको मन्दिरलाई मर्मतसंभार नगरी पहिलेदेखि नै सोही स्थानमा यथावत् नै राखिएको स्थानियहरु बताउँछन्। त्यो द्वारबाट बाहिर निस्कनासाथ तपाईँले बायाँ पट्टि गणेशको मन्दिर देख्न सक्नुहुन्छ। पुजारीका अनुसार त्यहाँ सर्वप्रथम गणेशलाई पुज्ने चलन छ। गणेश मन्दिरको दायाँ पट्टि भने स्थानिय आफैँले स्थापना गरेको बुद्दको मन्दिर छ। गणेशलाई पुजा गरिसकेपछि तपाईं पुन: त्यहि द्वारबाट प्रवेश गरि फेरि महादेव मन्दिरको प्रांगणमा आउन सक्नुहुन्छ। स्थानियहरुका लागि भने त्यो द्वार वैकल्पिक प्रवेशद्वार हो।
मन्दिर परिसरमा प्रवेश गरेर, महादेव मन्दिरलाई दायाँ पारेर अगाडि बढ्नुभयो भने तपाईँले उमामहेश्वरको मन्दिर, जगन्नाथ मन्दिर देख्न सक्नुहुन्छ। महादेव मन्दिरको दक्षिणपट्टि छेवैमा कीर्तिमुख भैरव रहेको पाइन्छ, जसको मुख दर्शन गरेमा अनिष्ट हुन सक्ने जनविश्वासले गर्दा हालसम्म पनि भैरवको मुर्तिलाई घोप्ट्याएर राखिएको पाइन्छ।
जगन्नाथ मन्दिरको परिक्रमा गर्दै अगाडि बढ्नुभयो भने तपाईँको ठिक अगाडि हनुमानको मूर्ति देख्न सक्नुहुन्छ। हनुमानको मूर्तिसँगसँगै अनुमानित पन्ध्र फिट लम्बाइको ढुङ्गाको अग्लो र कलात्मक त्रिशुल पनि देख्न सक्नुहुन्छ। त्रिशुल छेवैमा दान पेटिका रहेको छ जसमा श्रद्धालुहरुले भगवानलाई दान चढाउँछन्। त्यस त्रिशुललाई दाहिने पारेर सिधा अगाडि जानुभयो भने तपाईँ महादेव मन्दिरको पश्चिम ढोका अगाडि पुग्नु हुन्छ।
विधिवत रुपमा पुजा गर्दा सर्वप्रथमत: पश्चिम ढोकाबाट महादेवको दर्शन गरि, उत्तर ढोकामा गएर दर्शन गर्ने र त्यसपछि पुन: फर्केर आई पश्चिम ढोकाको बाटो हुँदै फेरि उत्तर ढोकामा पुन: दर्शन गर्ने चलन रहेको छ। अब भने क्रमशः पूर्व र दक्षिण ढोकामा दर्शन गर्ने चलन रहेको छ। मन्दिरभित्र तीन फुट जति अग्लो कालो वर्णको शिवलिङ्ग छ। श्री भृङ्गारेश्वर शिवलिङ्ग चतुषष्ठि स्वयम्भू शिद्ध ज्योतिर्लिङ्ग मध्ये एक हो। त्यो शिवलिङ्गमा नित्य जलधारा, पूजा, रुद्रीपाठ, आरतीहरु हुने गर्दछ। यद्यपि, मन्दिरभित्र पूजा गर्न भने पुजारी बाहेक अरुलाई अनुमति छैन। साथै, महादेवको मन्दिरलाई पूरा परिक्रमा गर्नु हुँदैन भन्ने जनविश्वास पनि रहेको छ।
चारवटै ढोकाबाट दर्शन सकिएपछि मन्दिरको खुड्किला ओर्लिएर आई अगाडि रहेको नन्दिलाई दर्शन गर्ने चलन छ। एउटै सिङ्गो ढुङ्गा कुँदिएर बनाइएको नन्दि निकै ठूलो छ। त्यहाँबाट बायाँपट्टि तपाईँले चार धामको मूर्ती (जगन्नाथ, रामेश्वर, केदारनाथ र बद्रीनाथ) र सँगै भजन मण्डली पनि देख्न सक्नुहुन्छ। चार धाममा पुजा गरिसकेर तपाईँले महादेव मन्दिरलाई दायाँ पारेर अगाडि बढ्नुभयो भने बायाँपट्टि भृङ्गु नारायणलाई पुजा गर्न सक्नुहुन्छ। भृङ्गु नारायणको दायाँपट्टि तपाईँले इनार देख्न सक्नुहुन्छ। त्यसलाई ज्ञानकुण्ड वा ज्ञानपावीकुण्ड पनि भनिन्छ। जसभन्दा अगाडि रहेको पिपलको बोटलाई पूजा गरिसकेपछि पिपलको बोटको बायाँतिर रहेको वाशुकि नागको प्रतिमामा पूजा गरिन्छ। जस-सँगै रहेको महांकाल, सरस्वती र राधा कृष्णको प्रतिमामा पूजा गर्ने चलन रहेको छ।
यस मन्दिर परिसरमा तपाईँले पाँचवटा ठूला र सग्ला ढुङ्गाका शिलालेख पनि देख्न सक्नुहुन्छ।
किंवदन्तिहरु
किंवदन्ती अनुसार भृङ्गारेश्वर महादेवको पूजा गर्दा पुजारीले लगाउने, कुशको औँठी सुनको औँठीमा परिणत हुन्थ्यो भन्ने चर्चा परिचर्चा छ। त्यस्तै घाँसीको हँसिया सुनको हँसियामा परिणत भएका जस्ता थुप्रै किंवदन्तिहरु सुनिन्छन्। पुजारीको कुशको औँठी र घाँसीको हँसियालाई सुनमा परिणत गर्न सक्ने भृङ्गारेश्वर महादेवको अलौकिक शक्तिको चर्चा बुढापाकाले गर्दै आएको पाइन्छ।
विश्वास र चाडपर्वहरु
वर्षा याममा देशमा धान रोप्ने समयमा वर्षा नभएमा गाउँबासीहरु तथा छिमेकी गाउँलेहरुद्वारा भृङ्गेश्वर महादेवलाई दुधको जलधाराले स्नान गरि होम पूजापाठ गरेपछि वर्षा हुन्छ भन्ने जनविश्वास रहेको पाइन्छ।
मन्दिरको पश्चिमपट्टी रहेको हनुमानको रुपमा पूजा गर्ने प्वालमा नर्कट र ज्यामिर वा बिमिराको टुक्राहरु राखी माला उनेर चढाएको खण्डमा बच्चाहरुको सातो गएको साथै पेटको व्यथा लगायत अन्य रोगहरु समेत निवारण हुने जनविश्वास रहेको छ।
यहाँभित्र भजन मण्डलको स्थापना वि. सं. २०६४ साल चैत्र ४ गतेका दिन भएको थियो। यस भजन मण्डलको स्थापना भएदेखि प्रत्येक सोमबार, एकादशी र पूर्णिमाका दिन बिहान ६:०० बजेदेखि ८:०० बजेसम्म धार्मिक भजन किर्तन गर्ने र सम्पूर्ण भक्तजनहरुलाई चियापान गराउने गरिन्छ।
यस मन्दिर परिसरमा चैत्र शुक्ल पूर्णिमाका दिन जात्रा लाग्ने गर्छ। त्यस दिन खट जात्रामा मनाइने देवी देवताहरु श्री गणेश, श्री कुमार, श्री महादेव र श्री बालकुमरी रहेका छन्।
जगन्नाथ मन्दिरमा रामनवमीका दिन विशेष पूजा गरि बिहानैदेखि रातिसम्म भजनकीर्तन गरी प्रसाद वितरण गरेर पूजा समापन गरिन्छ। साथै, कृष्ण जन्माष्टमी, लक्ष्मी पूजा, महाशिवरात्री लगायतका चाडपर्वहरु मनाइन्छ। त्यस्तै, श्रावण महिनामा, चैत्र पूर्णिमा, हरितालिका तीज र कृष्ण जन्माष्टमीका दिनहरुमा विशेष पूजा गर्दै आइएको छ। यसैगरी प्रत्येक वर्ष महाशिवरात्रीका दिन बिहान ६ बजेदेखी बेलुकी १२ बजेसम्म भजन कीर्तन नाचगान गरि शिवरात्री मनाइन्छ। सोही दिन बिहान सवालाख बत्ती प्रज्ज्वलन गर्ने र यज्ञकुण्डमा धुनी जगाउने गर्दै आइएको छ।
साथै, प्रत्येक महिनाको पूर्णिमाको दिन सुनागुथि गाउँका जंकु (भिम-रथारोहण) गरिसकेका जेष्ठ नागरिकहरुलाई सम्मान गरी प्रसाद ग्रहण गराउने, धार्मिक भजनकीर्तन, प्रवचन श्रवण गराउने र भोजन गराउनुका साथै सम्पूर्ण उपस्थित भक्तजनहरुलाई प्रसाद वितरण गर्ने व्यवस्था रहेको छ। नेवारी समुदायमा ७७ वर्ष पूरा भइसकेपछिका आमा बुबालाई देवता सरह पूजा गर्ने चलन छ, र त्यस पूजालाई जंकु भनिन्छ।
देशको इतिहासलाई चिनाउने क्रममा भृङ्गारेश्वर महादेवको हुलाक टिकट समेत प्रकाशित छ। हुलाक सेवा विभागले वि. सं. २०७३ पौष १३ गतेबाट भृङ्गारेश्वर महादेवको हुलाक टिकट प्रकाशनमा ल्याएको हो।
सन्दर्भ सामाग्री
श्री भृङ्गारेश्वर महादेवको ईतिहास तथा महिमाको अध्ययन
श्री भृङ्गारेश्वर महादेव सुधार तथा वृद्द सेवा समिति सुनागुथि, ललितपुर
