Mahamaya Naxal Bhagwati
Mahamaya Naxal Bhagwati Mandir, which holds historical and religious significance is situated in Bhagwati Bahal, Naxal Ward no.1 of Kathamandu Metropolitancity. It is an important place for the people of that community as it holds a significant belief of devotion. Along with other religious places inside the valley, a huge number of people visit here especially on the occasion of Navaratri during Dashain.
Background:
The temple was built by the wife of King of Bikramkeshari, Queen Nawasagar. The queen was gifted a statue by a sculptor of Devi and she was very happy with the gift. So, she built a temple for the installment of the statue in her name. That’s why, the temple is also called as “Nawasagar Bhagwati”. But based on Devmala Bangshawali, the name was renamed as Naxal Bhagwati. In the local language, it is known as Nang: Sa Bhagwati.
Structure:
The structure of the temple is spread over 17’6 feet length and 17’6 feet width. The temple was built in 18th century in Pagoda style and it reflects the art of the Lichchhivi period. The temple is roofed with copper sheets and it consists of 3 storeys. It holds the area of approximately 2 Ropanis and you can find the taps, well, stone sprouts and statues of different gods inside the temple premises. Each statue has its unique significance and belief.
There are no official records of how the temple was built. But there are written records of Kings renovating the temple during their ruling period.
History:
As there is no concrete evidence of when it was exactly built but the local myths suggest that the temple was built around Kaligat Sambat 1050.
The installation of the statue was done by many great Tantriks by summoning the Bhagwati goddess and chanting various mantras using their abundant power. It is believed that the chanting mantras were the reason for the statue’s harsh radiance.
The harsh radiance of the statue led the local people to suffer. Because of that, in 664 B.S., King Shankardev hid the real statue inside the temple and created another one just like the original, and installed it inside the temple. He installed the statue on the day of Pret Chaturdashi and started the Chariot Pilgrimage (Jatra). Marking this day, the local people celebrate the Jatra on the day of Pret Chaturdashi every year.
It is believed that Mahamaya Naxal Bhagwati was established by using many powerful mantras and trantik chants following multiple rituals. Due to this reason, the power of Bhagwati can protect and bless the whole world by destroying evilness and injustice. It is also the reason why the temple is being worshiped with since ancient times even to this day with the same devotion.
Myths and Legends:
According to the legends, Nepal’s 4 main statues of Bhagwati (Palanchowk Bhagwati, Nala Bhagwati, Shova Bhagwati, and Naxal Bhagwati) were created by the same person.
After the creation of Palanchowk Bhagwati, it gained popularity and praises as it looked alive. The King cut the hands of Kalighad (sculptor) after paying him money that would be enough for seven generations. The king did it so that no one could ever make the statue like that ever again. Legends say, Kalighad after his hands were cut, made the statues of Nala, Naxal, and Shova Bhagwati by his legs. That’s why locals believe that all four Bhagwatis are sisters.
Festivals:
There is a daily ritual of offering worship. Different types of worship are performed which depends on the type of local festival. One such ritual is giving Bali of animals (sacrificing animals) like Chicken, Duck, He-Goats, He- Buffaloes, and Sheep and offering them to the Goddess. Sacrificing these animals is also called “Panchabali”. There becomes a huge crowd for giving Bali in the temple during that time.
There is special kind of Pooja done in the temple if Ashwin Shukla Purnima, Ashwini Nakshatra, Aaitabar Chandragrahan, Harshan Yog and Sankranti (Chunamani Yog) falls on the same day. Local people also organize Mela during that time.
Nitya Puja:
The daily worship of Naxal Bhagwati has been done from the time of its inception by the Karmacharya Pujaris who have Tantrik knowledge. Although the Pooja is held here between 10AM and 12PM, sometimes the time may vary due to Panchaang (which means mirror of the sky).
Mul Jatra
The day of Chaitra Shukla Paksha Chaturdashi is considered as Mul Jatra of Naxal Bhagwati. It has been a tradition to perform Jatra of Naxal Bhagwati by bringing another idol from the house of Naxal Bhagwati and placing it on the top of the real idol of Naxal Bhagwati. On this day, the Khats (chariot) placed in Dabalis are worshipped and the married daughters and son-in-law are invited to Bhoj (meal) for the celebration of Jatra.
Mala: Ja Nakegu
Whenever Jatra is conducted inside Kathmandu Valley, there is the tradition of offering Bhuja (puffed rice), Lentils, Meat, Spinach, Ginger, and different pulses to the gods and goddesses and feeding kids. And that is called Mala: Ja Nakegu in the local language. Mala: Ja Nakegu is celebrated on the day of Krishna Paksha Aunsi (the day of Ghode Jatra).
In the evening time, the Khat of Naxal Bhagwati is revolved around the Naxal area and is taken to Pashupatinath temple. The door of Pashupatinath is knocked three times with the Nol. If the door opens, the Khat makes three rounds of Pashupatinath temple. If the door doesn’t open, they will return without making any rounds. Then, the Khat is hit with the Khat of Jay Bageshwori Temple and taken to the temple of Naxal Bhagwati. After the completion of other rituals, Naxal Bhagwati is taken to Devghar.
Sindur Jatra
After feeding Mara Ja: to the kids, in the evening time in front of Khat, Mahane (Pujari of Nilsaraswati) is dressed in white pagadi and avir is offered to Lord Ganesh and Bhagwati. After that, the Jatra is celebrated playing musical instruments like Nayakhi and Dhime Baja. Sindur (vermilion) is scattered around the area due to which the places become completely red. In local language, it is called as Sinha Ya: The khat is put in Dabali with Ganesh at that night.
Mataya: (Dipjatra)
On the day of Chaitra Shukla Paksha Dittiya, the Guthiyars and all the locals gather on the day of Chaitra Shukla Ditriya in Chardhunge. 2 people carry wooden Falyak lightning 18 diyos and playing the music and instruments and perform Jatra for Gods and Goddess and walk towards Kamalpokhari. There they offer puffed rice, meat, ginger, pulses etc. and return after lighting the diya. In local language, it is called Mataya: Everybody who has participated in Jatra is distributed Samaybaji (a Newari dish) after the Jatra.
Pyanhu Wicha: Taaya Hwaleya: (Lawa Jatra)
During the mid-day of Chaitra Shukla Paksha Panchami, infront of the house of Ghuthiyars, ladies and children get ready with their traditional attire. They hold the Kala: (basket used for Pooja) which includes Laawa and Abhir and walk in a straight line distributing Laawa and Abhir.
Participated devotes offers different rotis and saying “Tapa Tayagu” to the gods and goddesses. After putting the Devi and Devta in Dev ghar, with music and dance, the Jatra of Naxal Bhagwati comes to an end.
Barshabandhan Pooja (Annual Festival)
The annual pooja of Naxal Bhagwati (Barshabandhan Pooja) is done on the day of Jestha Shukla Paksha Dahsami. This day is also considered as the birthday of Naxal Bhagwati.
Kshyama Pooja
After the completion of the renovation in year 2066 B.S, the tradition of performing Kshyama Pooja started. Since, 2069 B.S, there is a tradition of Kshyama Pooja on 4 of Magh month. After the reconstruction of the temple, the pooja was started and has continued till now. After performing the pooja with Trantra Bidhi, the priests distributed Prasad to all the devotees.
Renovation of Naxal Bhagwati.
In the year 2063 of Bikram Sambat, the workers who were assigned to clean the silver “leaf” offered by Late Chandraratna Sakyaju informed that it was scary to even touch the Dalin and wood inside the temple. Then in the year 2064 B.S., at the request of the Naxal Bhagwati Samudayik Sadan, a joint team of experts from the Department of Archeology and Kathmandu Metropolitan City, while checking and inspecting the measurements of the temple, advised that the temple had become dilapidated and sloped towards the west and that the temple should be renovated from the ground up.
As a result, “Naxal Bhagwati Jirnodwar Mul Samiti” was formed with 68 members under the chairmanship of local Mr. Devsundar Shakya under Naxal Bhagwati Samudayik Sadan. The restoration work of the temple started in 2066 and the restoration and reconstruction work was successfully completed in 2069.
Conclusion:
Mahamaya Naxal Bhagwati temple, is a place where you can see the devotion towards the Bhagwati. A place that holds the beliefs of so many people. Many people still visit to worship on different occasions and festivals. It carries the historic, traditional and religious essence in the hearts of people in Naxal.
References:
Dinesh Karmacharya- Main Poojari of Temple
Suresh Shrestha- Chairman, Mandir Samudaya Samiti
महामाया नक्साल भगवती मन्दिर
नमस्कार !
हजुरलाई नक्साल भगवती मन्दिरमा स्वागत छ।
धार्मिक र ऐतिहासिक मान्यता बोकेको नक्साल भगवती मन्दिर, काठमाडौँ महानगरपालिका वडा नं. १ नक्साल, भगवती बहालमा अवस्थित छ। आस्था र भक्तिको विश्वास रहेको यस मन्दिर विभिन्न समुदायका मानिसहरुका लागि एउटा महत्वपूर्ण धार्मिक स्थल हो। उपत्यकाभित्रका अन्य धार्मिक स्थलहरू जस्तै विशेष गरी दशैँको समयमा नवरात्रिको अवसरमा यहाँ ठूलो सङ्ख्यामा भक्तजनहरुको भिड लाग्ने गर्दछ।
पृष्ठभूमि
यस मन्दिरको निर्माण राजा बिक्रमकेशरीकी पत्नी रानी नवसागरबाट भएको थियो। रानीलाई एउटा मूर्तिकारले देवीको मूर्ति उपहार दिएका थिए। उपहारमा देवीको मूर्ति पाएर निकै खुशी भएकी रानीले आफ्नो नाममा मन्दिर स्थापना गरि “नवसागर भगवती” नामबाट पुजाआजा सुरु गरेकी हुन् भन्ने जनविश्वास रहेको छ। त्यसैले यस मन्दिरलाई “नवसागर भगवती” पनि भनिन्छ। तर देवमाला वंशावलीमा आधारित रहेर यस मन्दिरको नाम नक्साल भगवतीको रूपमा पुनः नामकरण गरियो। स्थानीय भाषामा यसलाई नसा भगवती भनेर चिनिन्छ।
मन्दिरको संरचना
मन्दिरको संरचना १७’६ फिट लम्बाइ र १७’६ फिट चौडाइमा फैलिएको छ। यो मन्दिर १८ औँ शताब्दीमा प्यागोडा शैलीमा निर्माण गरिएको थियो र यसले लिच्छिवी कालको कलाहरुलाई झल्काउँछ। तामा पाताको छाना हालिएको यो मन्दिर तीन तलामा बनेको छ। मन्दिर परिसरको कुल क्षेत्रफ़ल करीब २ रोपनी रहेको छ भने मन्दिरको परिसरमा हामीले लिच्छवीकालिन ढुंगेधारा र विभिन्न देवीदेवताहरूको मूर्तिहरू समेत देख्न सकिन्छ। प्रत्येक मूर्तिको आ-आफ्नै छुट्टै महत्त्व र विश्वास रहेको छ।
मन्दिर कसरी निर्माण भयो भन्नेबारे कुनै आधिकारिक अभिलेखहरु नपाइए तापनि राजाहरूले आफ्नो शासनकालमा मन्दिर जिर्णोद्वार गरेको लिखित अभिलेखहरू भने प्रसस्त पाइन्छन्।
मन्दिरको इतिहास
प्राचीन इतिहास बोकेको यस मन्दिरको स्थापना कहिले भएको थियो भन्ने कुनै ठोस प्रमाण नभएतापनि पौराणिक कथाहरू र प्राचीन कालदेखि चलेका कथाहरुलाई आधार बनाउंदा यो मन्दिर कालिगत सम्बत १०५० को वरपर निर्माण गरिएको थियो भन्ने सुन्न सकिन्छ।
मूर्तिको स्थापना विभिन्न महान तान्त्रिकहरुद्वारा आफ्नो अमोध शक्तिको प्रयोगले देवीको आह्वान गरि विभिन्न मन्त्रहरूको जप गरेर गरिएको थियो। जसका कारण नक्साल भगवतीको मूर्तिले दिव्य चमक र तेज बोकेको छ। स्थानीय मानिसहरूले मूर्तिबाट आउने बलियो तेजलाई सहन नसकेकाले , बिक्रम संवत ६६४ मा लिच्छिवी कालका राजा शङ्करदेवले वास्तविक मूर्ति मन्दिरभित्र लुकाएर, मूल मूर्ति जस्तै अर्को मूर्ति बनाए। त्यसपछि मन्दिरभित्र त्यस मूर्तिलाई स्थापना गरे। उनले प्रेत चतुर्दशीका दिन मूर्ति स्थापना गरेर रथारोहण (जात्रा) सुरु गरे। प्रत्येक वर्ष यस दिनलाई अंकित गरेर प्रेत चतुर्दशीका दिन स्थानीय समुदायका मानिसहरूले रथारोहण यात्रा जारी राखेका छन्।
विभिन्न विधिविधान पछ्याउँदै धेरै शक्तिशाली मन्त्रहरू र तान्त्रिक मन्त्रहरू प्रयोग गरेर महामाया नक्साल भगवतीको स्थापना भएको विश्वास गरिन्छ। जस कारणले गर्दा, भगवतीले दुष्टता र अन्यायलाई नष्ट गरेर सम्पूर्ण संसारको रक्षा गर्नुहुन्छ भन्ने जनविश्वास पाइन्छ। त्यसैले नै प्राचीन कालदेखि आजसम्म पनि मन्दिरलाई त्यही भक्तिका साथ पूजा गरिँदै आइएको छ।
किम्बदंती
पौराणिक कथा अनुसार नेपालका ४ वटा भगवतीका मुख्य मूर्तिहरू (पलाञ्चोक भगवती, नाला भगवती, नक्साल भगवती र शोभा भगवती) एउटै व्यक्तिले बनाएका हुन् भन्ने विश्वास छ।काभ्रेपलाञ्चोकमा रहेको पलाञ्चोक भगवतीको मूर्ति तयार भएपछि त्यो मूर्ति अतिनै उत्कृष्ट र जीवन्त देखियो । मूर्तिकारले त्यो मूर्ति आफ्नो दाहिने हात मात्र प्रयोग गरेर बनाएका थिए। त्यस्तो मूर्ति अरु कसैले, कहीं पनि नबनाओस भनेर त्यस बेलाका राजाले मूर्तिकारको दाहिने हात काटिदिए। केही समयपछि, उनले आफ्नो देब्रे हात मात्र प्रयोग गरि नाला भगवतीको अर्को मूर्ति निर्माण गरे। त्यो मूर्ति पनि एकदमै उत्कृष्ट बनेकोले त्यस्तो मूर्ति फेरी नबनोस भनेर मूर्तिकारको देब्रे हात पनि काटियो। पुनः उनले आफ्नो दाहिने खुट्टा प्रयोग गरि यस नक्साल भगवतीको मूर्ति निर्माण गरेका थिए। फेरी पनि उहाँको दाहिने खुट्टा पनि काटियो। अन्त्यमा मूर्तिकारले आफ्नो देब्रे खुट्टाको मात्र प्रयोग गरि शोभा भगवतीको जीवन्त मूर्ति निर्माण गरे। परिणाम स्वरूप, उनको देब्रे खुट्टा पनि काटियो। उनको सबै हात खुट्टा काटिएपछि, उनी आकाशतिर उडेर गए भन्ने किम्बदंती रहेको छ। त्यसैले स्थानीयहरूमा चारै भगवतीहरूलाई दिदीबहिनी हुन् भन्ने मान्यता पनि प्रख्यात रहेको पाइन्छ।
चाडपर्वहरु:
यस मन्दिरमा हरेक दिन नित्य पूजाआजा विधिपुर्वक गर्ने गरिन्छ। विभिन्न समयमा जनावरहरू जस्तै कुखुरा, हाँस, बोका, राँगो, भेडालाई बली दिँदै स्थानीय चाडपर्वहरूमा यस नक्साल भगवती मन्दिरमा विभिन्न पूजाआजा गर्ने गरिन्छ। जसलाई पंचबली भनिन्छ। जुन समयमा मन्दिरमा बली दिनका लागि ठुलो भीडसमेत लाग्ने गर्दछ।
यदि अश्विन शुक्ल पूर्णिमा, अश्विनी नक्षत्र, आइतबार चन्द्रग्रहण, हर्ष योग र सङ्क्रान्ति (चुनामणि योग) एकै दिनमा पर्छन् भने त्यस बेलामा विशेष प्रकारको मेला आयोजना गर्ने परम्परा छ। त्यस्तै पूजा पनि विशेष किसिमले गर्ने गरिन्छ।
नित्यपूजा
नक्साल भगबती देवीको नित्यपूजा तन्त्रदिक्षित कर्माचार्य थर भएका पूजारीले तान्त्रिक बिधिबाट स्थापना कालदेखि हुदैं हालसम्म आइराखेको छ ।
यहाँ प्राय बिहानको १० बजे देखि १२ बजेको बिचमा नित्यपूजा हुने भएतापनि कहिलेकाँही पञ्चाङ्ग ज्योतिष अनुसार अन्य फरक समयमा पनि हुने गर्दछ।
मूल जात्रा
चैत्र कृष्ण पक्ष चतुर्दशीको दिन (पांचह्रे) लाई नक्साल भगवतीको मुल जात्रा भनि मनाइने प्रचलन रहेको छ। नक्साल भगवतीको मूर्तिमा भगवती घरबाट अर्को प्रतिमा ल्याई नक्साल भगवतीको माथि राखी नक्साल भगवतीको जात्रा गर्ने परम्परा रही आएको छ. यस दिन डबलीमा राखिएका खटहरूको पूजा गरिन्छ। यस दिन, विवाहित छोरीहरू र ज्वाइँलाई जात्राको उत्सवमा लागि भोजमा आमन्त्रित गरिन्छ।
मल: जा नकेगु
जब काठमाडौँ उपत्यकाभित्र जात्रा गरिन्छ, त्यहाँ देवी-देवताहरूलाई भुजा, दाल, मासु, साग, अदुवा र विभिन्न गेडागुडी चढाउने परम्परा छ। मल: जा नकेगु जात्रा चैत्र कृष्ण पक्ष औंसी (घोडे जात्रा)को दिन मनाइने गरिन्छ । यस दिन, बालबालिकालाई मल: जा खुवाउने परम्परा छ। यस दिनको साँझ पख, नक्सालको नगर परिक्रमा गराई नक्साल भगवतीको रथ(खट)लाई पशुपतिनाथमा लगिन्छ । पशुपतिनाथको ढोकालाई नोलले तिन पटक ठोक्काइन्छ । यदि ढोका खोलियो भने खटले पशुपतिनाथको तिन चक्कर लगाईन्छ। ढोका खुलेन भने खटलाई नघुमाइ फर्काइन्छ। त्यसपछि जय बागेश्वोरी मन्दिरमा भएको बसला माईको खटसंग तीनपटक जुधाइन्छ। जुधाईसकेपछि खटलाई नक्साल भगवतीमा फर्काइन्छ। अन्य सम्बन्धित अनुष्ठानहरू सकिसके पछि भगवतीलाई देवघरमा लगिन्छ।
सिन्दुर जात्रा
बालबालिकाहरुलाई मल:जा खुवाइसकेपछि साँझको समयमा खटको अगाडि महाने (निल सरस्वतीको पुजारी) लाई सेतो पगरी पहिराइन्छ र भगवान गणेश र भगवतीलाई अबिर चढाइन्छ। त्यसपछि, विभिन्न बाजाहरु जस्तै नायखिं र धिमे बाजा बजाएर विभिन्न ठाउँमा प्रसादको रुपमा अबिर छर्दै, घुम्दै जात्रा मनाइन्छ। महानेसंगै धेरै मानिसहरु सहभागी हुदैँ जान्छन। स्थानीय भाषामा यसलाई सिन्ह: या भनिन्छ। पुरै टोल अबिर र सिन्दुरले गर्दा राताम्य देखिन्छ। त्यो रात गणेशसंगसंगै खटलाई पनि डबलीमा राखिन्छ।
मतया: (दिपजात्रा)
चैत्र शुक्ल पक्ष दित्तीयाको दिन चारढुङ्गेमा गुठीयार र सबै स्थानीयहरू भेला हुन्छन्। काठको फल्याकमा १८ वटा दियो बाली २ जनाले फल्याक बोकेर अघि अघि बाजा बजाउदैं देवी देवताले जात्रा गर्ने मार्ग हुदैं कमलपोखरीमा भुजा, मासको दाल, मासु, अदुवा, भटमास आदि चडाई बत्ति बालेर फर्कने गर्दछन्। स्थानीय भाषामा यसलाई मतया: भनिन्छ। यात्रामा भाग लिने सबैलाई यात्रापछि समेबजी प्रसाद समेत बाँडिन्छ।
प्यन्हु विचा: ताय ह्वलेया: (लावा जात्रा)
चैत्र शुक्ल पक्ष पञ्चमीको मध्य दिनमा गुठियारको घर अगाडि महिला र बालबालिका परम्परागत पहिरनमा तयार हुन्छन् । उनीहरूले कल: (पूजाका लागि प्रयोग गरिने टोकरी)मा लावा र अबिर लिएर त्यसलाई वितरण गर्दै पङ्क्ति बनाएर हिँड्छन्। “तप तयगु” भनेर सहभागी भक्तजनहरूले देवी-देवताहरूलाई विभिन्न रोटीहरूसंगै समेबजी चढाउँछन्। देवी र देवतालाई देवघरमा राखेर सङ्गीत र नृत्यका साथ नक्साल भगवतीको यात्रा समाप्त हुन्छ।
बर्षबन्धन पूजा (बार्षिक उत्सव)
नक्साल भगवतीको बार्षिक उत्सव पूजा (बर्षबन्धन पूजा) जेष्ठ शुल्क पक्ष दशमीको दिन पूजा हुने परम्परा रहिआएको छ। यो दिनलाई नक्साल भगवतीको जन्मदिनको रुपमा लिइन्छ।
क्षमा पूजा
यस मन्दिरको बिक्रम संबत २०६६ सालमा गरिएको जिर्णोद्वार सम्पन्न भइसकेपछि, २०६९ साल देखि माघको ४ गते क्षमा पूजा गर्ने परम्परा रहेको छ मन्दिरको पुनः निर्माण पछि क्षमा पूजा सुरु गरिएको र पूजा हाल सम्म चलिआएको छ। मूल पूजारीले तन्त्र विधिबाट क्षमा पूजा गरि सबै भक्तजनलाई प्रसाद बाड्ने गरिन्छ।
नक्साल भगवती मन्दिरको जिर्णोद्वार:
विक्रम सम्बत २०६३ सालमा मन्दिरमा रहेको स्व. चन्द्ररत्न शाक्यज्युले चढाउनु भएको चाँदीको “पाता” सफा गर्न खटिएका मजदुरले मन्दिर भित्र रहेको दलिन एवम् काठहरु मक्किएर टेकना समेत डरलाग्दो भएको जानकारी गराए। त्यसपछि वि. सं. २०६४ सालमा नक्साल भगवती सामुदायिक सदनको अनुरोधमा पुरातत्व विभाग र काठमाडौँ महानगरपालिकाका विज्ञहरुको संयुक्त टोलीले मन्दिरको नाप जाँच र निरिक्षण गर्दा मन्दिर जीर्ण भएर पश्चिमतिर ढल्कन गएको र मन्दिरलाई जगैदेखि जिर्णोद्वार गर्नुपर्ने सल्लाह दिएका थिए। यसो हुँदा नक्साल भगवती सामुदायिक सदन अन्तर्गत स्थानीय श्री देवसुन्दर शाक्यज्युको अध्यक्षतामा ६८ जना सदस्य रहेको “नक्साल भागवती जिर्णोद्वार (उपभोक्ता) मूल समिति” गठन भई वि. सं. २०६६ सालदेखि मन्दिरको जिर्णोद्वार कार्य सुरु भयो र २०६९ सालमा जिर्णोद्वार र पुन: निर्माणको कार्य सफलता पुर्वक सुसम्पन्न भयो।
निष्कर्ष:
महामाया नक्साल भगवती मन्दिर, यस्तो स्थान हो जहाँ तपाईं भगवतीप्रतिको अपार भक्ति र आस्था देख्न सक्नुहुन्छ। यो एक स्थानले स्वदेशी तथा विदेशी मानिसहरुको विश्वास जित्न सफल भएको छ। अझै पनि नक्साल भगवतीमा विभिन्न अवसर र चाडपर्वहरुमा पूजा गर्ने भक्तजनहरुको भिड लाग्ने गर्दछ। यसले नक्सालका बासिन्दाहरूको हृदयमा यस मन्दिरलाई ऐतिहासिक, परम्परागत र धार्मिक दृस्टीकोणले मान्दिरको प्रवर्धन र हेरविचार गर्नुपर्ने विश्वास रहेको छ।
सन्दर्भहरु:
दिनेश कर्माचार्य: मन्दिरको मूल पूजारी
सुरेश श्रेष्ठ: अध्यक्ष, मन्दिर समुदाय समिति
गोपाल राजवंशावली- किताब
देव सुन्दर शाक्य- देव कर्नर
