Welcome to Mahabuddha in Lalitpur
Historical Background of Mahabuddha
Pandit Abhayaraj, the master artist while in a pilgrimage developed the concept of building the temple about 500 years ago. During the period he visited Lumbini, Budhagaya, Sarnath and Kushinagara. It is told, he spent few years at Budhagaya in meditation & samadhi. During his stay, he thought of building a similar temple in own place and made a painting of the temple inspired by the temple at Budhagaya. Before he could start the work, he was appointed to the post of Dittha or the master of mint.
He was given responsibility of minting coins of copper produced from the mines of Chitlang. He worked hard and won the heart of the King Amar Malla who later honored him with royal degrees.
As stated, one night he dreamt the Goddess Vidyadhari directing him to build the temple. Overwhelmed by the intuition, he laid the foundation stone of the temple in 685 N.S. (1564) A.D.) in his own residential courtyard. Unfortunately, he passed away before he could complete the work. Later his sons and grandsons continued on the work and at the painstaking efforts of his grandson Jivaraj & great grandson Jayamuni (honored with the title Tavadhana Pandit).
Mahabuddha Temple at a Glance
Mahabuddha temple stands as exemplary work constructed in the Sikhara style. Probably, it’s the first temple in Nepal where an image of a Buddha is enshrined in a sikhara temple. The temple is often called by the name “Temple of a Nine Thousand Buddhas”. The temple consists of thousands of Terracotta images of Buddha covering whole of its outer surface. Surprisingly, family members from four generations were involved to complete the construction work at their own cost.
The Mahabuddha temple is built of Terracotta bricks prepared specifically for the construction purpose engraved with various Buddhist symbols. A mixture known as vajra (prepared using brick powder, lime, lentil, fenugreek and so on) was used to join the bricks and complete the temple.
Buddha, Maitriya facing southward placed in the worship chamber inside the main gate. The image of Shakyamuni Buddha facing eastward is enshrined in the main sanctum. The image of Shakyamuni Buddha is flanked by the images of Samantabhadra Bodhisattava and Vajrapani Bodhisattava.
The stair leading to upper floor has other three images of the Five Bodhisattavas i.e. Ratnapani facing south, Padmapani facing west and Visvapani facing north. An image of Amitabha facing east is enshrined in the first floor. One may find here the placement of the images differing from other chaityas.
In other directions there are images of Ratnosnish, Padmosnish and Vishwasnish, the Tathagatas facing south, west and north respectively. The small temples constructed in the four corners of the balcony are modeled on the Buddhagaya temple, India.
The Panchajinalaya Swayambhu Mahachaitya, constructed artistically in the third floor stands as center of public attraction.
Similarly, the fourth and fifth floors contain Dharmadhatu and Vajradhatu mandalas respectively. In the sanctum of the sixth floor is enshrined the Sunyaniranjan golden Mahachaitya symbolizing emptiness.
A similar golden chaitya is placed at the top in the form of pinnacle. Outside of the temple, in front of southern face, is a stone with footmarks of the Buddha in a mandala shape.
Reconstruction of Mahabuddha temple
The earthquake of 1934 A.D. destroyed the temple badly. The portion above the balcony collapsed causing a gre it loss. Immediately, all the Gosthi members assembled and decided to reconstruct the temple with local resources. They also approached the Earthquake Relief Fund for the support. The government helped the committee with a loan of Rs. 3100.
A temple reconstruction committee headed by five elders from five families. Master artisan Pandit Jogman Shakya was elected to lead other local artisans to carry out the reconstruction work.
During the period the temple of Mayadevi was also constructed from materials found in the ruins along with some other new images. Buddhi Narsingh Shakya and Devaraj Shakya were entrusted with the task of supervising the reconstruction work.
Juddha Samsher, the contemporary Prime minister of Nepal was invited to participate in the Maha Ahoratra Yajna (a fire ritual that lasts day and night) performed to mark the completion of the reconstruction in 1058 NS (1938 A.D.). The minister rebated the loan instantly and distributed cash prizes to the tutors, priests, and the artisans.
Read more about other heritages of Patan …
Reference
Mahendra Shakya (Mahabuddha Temple Conservation Committee)
महाबुद्ध
ऐतिहासिक पृष्ठभूमि
पण्डित अभयराजले तीर्थयात्रामा रहँदा करिब ५ सय वर्षअघि महाबुद्ध मन्दिर निर्माण गर्ने अवधारणा अघि सारेका थिए । यस अवधिमा उनले लुम्बिनी, बोधगया, सारनाथ र कुशीनगरको भ्रमण गरे। भनिन्छ, उनले बुधगयामा केही वर्ष ध्यान र समाधिमा बिताए। त्यहाँ रहँदा उनले आफ्नै ठाउँमा यस्तै मन्दिर बनाउने सोच बनाए र बोधगयाको मन्दिरबाट प्रेरित भएर मन्दिरको पेन्टिङ बनाए । काम सुरु गर्नुअघि नै उहाँलाई डिठ्ठाको पदमा नियुक्त गरियो। उनलाई चितलाङको खानीबाट उत्पादित तामाको सिक्का निकाल्ने जिम्मेवारी दिइएको थियो । उनले कडा परिश्रम गरे र राजा अमर मल्लको मन जितेका थिए जसले उनलाई पछि शाही उपाधि दिए।
भनिएको छ, एक रात उनले सपनामा देवी विद्याधरीले उनलाई मन्दिर निर्माण गर्न निर्देशन दिएकी थिइन्। अन्तरज्ञानद्वारा अभिभूत, उहाँले ६८५ नेपाल सम्मबतमा मन्दिरको शिलान्यास गर्नुभयो। (१५६४ AD) आफ्नै आवासीय आँगनमा, दुर्भाग्यवश, उसले काम पूरा गर्न अघि नै मृत्यु भयो। पछि उहाँका छोराहरू र नाति र पनातिहरूले कामलाई निरन्तरता दिनुभयो र उहाँका नाति जीवराज र पनाती नाति जयमुनी (त्वधन पंडित उपाधिले सम्मानित) को अथक प्रयासमा मुर्तिको स्थापना भयो । यसरी मन्दिरको निर्माण कार्य सम्पन्न हुन ३६ वर्ष लामो समय लागेको थियो ।
विद्याधरी देवी
आकाश योगिनी भनेर चिनिने विद्याधरी देवीको मुर्ती महाबुद्ध मन्दिरको आगनमा रहेको छ । यस मुर्तिको स्थापना आगनमा रहनको कारण माथि उल्लेखित पण्डित अभयराजलाई देवी विद्याधरीले सपनामा आएर महाबुद्ध स्थापना गर्न प्रोत्साहन गर्नु भयो । भनाई छ कि देवीलाई सुद्ध मनले कामान गरियो भने आफुले चाहेको ज्ञान अथवा कुनै शिप प्राप्त गर्न सकिन्छ । नौं ग्रन्थ मध्ये प्रमुख ग्रन्थ प्रज्ञापारमिता हो । बुद्ध धर्ममा नौं ग्रन्थ मध्ये प्रमुख ग्रन्थ प्रज्ञापारमिता हो जसको हरेक दिन नियमित पाठ गरिन्छ ।
महाबुद्ध मन्दिरको संरचना
महाबुद्ध भित्र मुर्ति र निर्माण
महाबुद्ध मन्दिर शिखर; शैलीमा निर्माण गरिएको थियो। सायद, यो नेपालको पहिलो मन्दिर हो जहाँ बुद्धको प्रतिमा शिखर मन्दिरमा राखिएको छ। मन्दिरलाई प्रायः “नौ हजार बुद्धको मन्दिर” भन्ने नामले बोलाइन्छ। यस मन्दिरमा बुद्धका हजारौं टेराकोटाबाट बनेका मुर्तिहरु छन् जसको सम्पूर्ण बाहिरी सतहमा पनि बुद्धको प्रतिक रहेको छ। तीन पुस्ताका परिवारका सदस्यहरू आफ्नै खर्चमा निर्माण कार्य सम्पन्न गर्न संलग्न थिए।
विशेष गरी निर्माण उद्देश्यका लागि भनेर कुँदिएका विभिन्न बौद्ध प्रतीकहरू, टेराकोटा नामक निर्माण सामाग्रीबाट बनेको छ । मन्दिरमा प्रयोग भएका इट्टाहरु जोड्न भने बज्र भनेर चिनिने मिश्रणको प्रयोग भएको छ । सो मिश्रन (इँटाको धूलो, चूना, दाल, मेथी र यस्तै अन्य प्रयोग गरेर तयार पारिएको) सामाग्रीहरु प्रयोग गरेर तयार गरिएको हुन्छ ।
यो मन्दिरमा भूत, भविष्य र वर्तमान कालको रुपमा तीनवटा बुद्धको मुर्तिहरु विराजमान छन्। ती मध्ये दीपंकर बुद्ध (भूत काल) तथागत उत्तर दिशातर्फ फर्किनु भएको छ। मैत्रिय बुद्ध (भविष्य काल), दक्षिणमुखी मुख्यद्वार भित्र पूजा कक्षमा विराजमान हुनुहुन्छ। त्यसै गरी, मुख्य गर्भगृहमा चाँहि पूर्वाभिमुख शाक्यमुनि बुद्ध (वर्तमान काल) को प्रतिमा रहेको छ। शाक्यमुनि बुद्धको मुर्ति संग-संगै दायाँ र वायाँ दिशामा समन्तभद्र बोधिसत्व र वज्रपाणि बोधिसत्वको मुर्तिहरू रहेका छन् ।
पहिलो तल्ला: माथिल्लो तलामा जाने सिँढीमा पाँच बोधिसत्वको अन्य तीनवटा मुर्तिहरू छन् अर्थात् रत्नपानी दक्षिणतर्फ, पद्मपानी पश्चिमतर्फ र विश्वपानी उत्तरतर्फ। पहिलो तल्लामा पूर्वतर्फ फर्केको अमिताभको मुर्ति राखिएको छ। यहाँ मुर्तिहरूको स्थान अन्य चैत्यहरू भन्दा फरक छ।
दोस्रो तल्ला: अन्य दिशाहरूमा, रत्नोष्ण, पद्मोन्निश र विश्वसनिशको मुर्तिहरू छन्, तथागतहरू क्रमशः दक्षिण, पश्चिम र उत्तर दिशामा छन्। बालकनीको चार कुनामा बनाइएका साना मन्दिरहरू भारतको बोधगया मन्दिरको नमुना बनाइएका छन्।
तेस्रो तल्ला : तेस्रो तल्लामा कलात्मक ढंगले निर्माण गरिएको पञ्चजीनालय स्वयम्भू महाचैत्य सर्वसाधारणको आकर्षणको केन्द्र बनेको छ ।
चौथो र पाँचौं तल्ला: त्यसैगरी चौथो र पाँचौं तलामा क्रमशः धर्मधातु र वज्रधातु मण्डलहरू छन्।
छैठौं तल्ला : छैठौं तलाको गर्भगृहमा सुखको प्रतीक सुन्यनिरञ्जन स्वर्ण महाचैत्य राखिएको छ।
मन्दिरको माथिल्लो भाग: यस्तै सुनौलो चैत्य शीर्षमा शिखरको रूपमा राखिएको छ। मन्दिरको बाहिर, दक्षिणी अनुहारको अगाडि, मण्डला आकारमा बुद्धको पाउ चिन्ह सहितको ढुङ्गा छ।
पुनर्निर्माण
सन् १९३४ को भूकम्पले मन्दिरलाई नराम्ररी ध्वस्त बनाएको थियो । बाल्कोनीको माथिको भाग भत्किँदा ठुलो क्षति भएको थियो । तत्कालै सबै गोष्ठीका सदस्यहरू भेला भए र स्थानीय स्रोतसाधनबाट मन्दिरको पुनर्निर्माण गर्ने निर्णय गरे । उनीहरुले भूकम्प राहत कोषमा पनि सहयोगका लागि सम्पर्क गरेका थिए । सरकारले समितिलाई ३,१०० रुपैयाँ ऋण सहयोग गरेको थियो । पुनर्निर्माण कार्य गर्न अन्य स्थानीय कारीगरहरूको नेतृत्वमा उत्कृष्ट कारीगर जोगमान शाक्य चयन भए।
यस अवधिमा भग्नावशेषमा फेला परेका सामग्रीबाट मायादेवीको मन्दिर पनि निर्माण गरिएको थियो भने अन्य नयाँ मुर्तिहरू पनि छन्। बुद्ध नरसिंह शाक्य र देवराज शाक्यलाई पुनर्निर्माणको सुपरिवेक्षणको जिम्मा दिइएको थियो । नेपालका तत्कालीन प्रधानमन्त्री जुद्ध शमशेरलाई १०५८ ने.सं. (1938 ईस्वी) मा पुनर्निर्माण सम्पन्न भएको सम्झनामा गरिएको महाअहोरात्र यज्ञ (दिनरात चल्ने अग्नि अनुष्ठान) मा सहभागी हुन आमन्त्रित गरिएको थियो। प्रधान मन्त्रीले तुरुन्तै ऋण माफी दिए र गुरु, पुजारी र कारीगरलाई नगद पुरस्कार वितरण गरे। ७२ साल को भूकम्पमा मन्दिरको भित्री संरचना र अमिताब बुद्धको अगाडी २ वटा पिल्लर भत्किएको थियो । त्यस समयमा स्थानिय कलाकारहरुले आफ्नै खर्चबाट मन्दिरको पूर्णनिर्माण गर्ने कार्यलाई ठुलो सहायोग पुर्याएका थिए ।
